مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و علوم اجتماعی ۱

این مطالب، خلاصه ای از کتاب مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و علوم اجتماعی دکتر علی دلاور و چاپ اول، 1374، می باشد و از انتشارات رشد، که برای استفاده استادان، محققان و دانشجویان رشته های مختلف علوم رفتاری و اجتماعی و کلیه کسانی که به پژوهش با مطالعه یافته های پژوهشی علاقه مندند، تالیف شده است.

امید است که این گونه مطالب راهی برای هرچه علمی تر شدن فعالیت ها از جمله فعالیت های تحقیقاتی و کارهای سازمانی شود.

سیستم خبره

سیستم خبره  یک برنامه هوشند است که ....

عملکرد و ساختار سیستم های اطلاعات

عملکرد و ساختار

سیستم های اطلاعات

سیستم پردازش مراوده ای( داد و ستد- عملیات- تراکنش)

سیستمی است که عملیات روزمره سازمان را پشتیبانی می کند

نگرش سیستمی و تعریف MIS

نگرش سیستمی و تعریف MIS

سیستم‌های اطلاعات مدیریت

انواع نگرش به موضوعات:

1. نگرش تحلیلی (جزء نگر)

2. نگرش سیستمی (کل نگر)

روش سیستمی(کل‌نگر (	روش تحلیلی (جزءنگر)
ـ سیستم با توجه به محیط مطالعه و روابط متقابل اجزا بررسی می‌شود. ـ آثار ناشی از روابط متقابل اجزاء مطالعه می‌شود. - هدف اساسی این روش،‌ درک کلی سیستم(شناخت) است. ـ در آنِ واحد گروه‌های مختلف متغیرها تغییر داده می‌شود. ـ کارآیی این روش هنگامی است که روابط اجزای یک پدیده غیرخطی و پیچیده می‌باشد.	ـ سیستم از محیط جدا شده و اجزای آن بررسی می‌شود. ـ ماهیت روابط متقابل اجزا مطالعه می‌شود. ـ هدف اساسی در این روش، روشن شدن جزئیات(دقت) است. ـ در آنِ واحد یک متغیر تغییر داده می‌شود. ـ کارآیی این روش هنگامی است که روابط اجزای یک پدیده خطی و ساده است.

 

ضرورت نگرش سیستمی

دو دلیل عمده نیاز به نگرش سیستمی:

1. افزایش پیچیدگی سازمان
1. انقلاب فنی
2. تحقیق و توسعه
3. تغییرات محصول
4. انفجار اطلاعات

افزایش پیچیدگی مدیریت

1. نظریه سیستم‌های بازخور
2. درک بهتر فرایند تصمیم‌گیری
3. تحقیق در عملیات
4. رایانه

تعریف سیستم اطلاعات (IS) 

سیستم اطلاعات؛

•         مجموعه‌ای از اجزای به هم پیوسته‌ای است که اطلاعات را جمع‌آوری(بازیابی)، پردازش، ذخیره‌سازی و توزیع می‌کند تا از فرایندهای سازمانی زیر پشتیبانی نماید:

–        تصمیم‌گیری

–        هماهنگی

–        کنترل

–        Laudon&Laudon(2002)

سیستم اطلاعات؛

•         اجزای سازمان‌یافته‌ای است که متشکل از افراد، سخت‌افزار، نرم‌افزار، شبکه‌های ارتباطی و منابع داده می‌باشد و اطلاعات را در یک سازمان جمع‌آوری، تبدیل و توزیع می‌کند.

–        O’Brien(2006)

سیستم‌های اطلاعات

•         محتوا؟

•         در برگیرنده اطلاعات در باره افراد، مکان‌ها و سایر چیزهای مهم درون سازمان و محیط بیرونی آن می‌باشد.

اجزای IS

•         افراد در تعامل با دیگران به سیستم‌های اطلاعات وابسته هستند و در این راستا از موارد زیر استفاده می‌کنند:

–        ابزارهای متعدد فیزیکی (سخت‌افزار)

–        رویه‌ها و دستورالعمل‌های پردازش اطلاعات (نرم‌افزار)

–        کانال‌های ارتباطی (شبکه‌ها)

–        ذخایر داده‌ها (منابع داده)

سیستم‌های دستی و رایانه‌ای

ü                  برخی از سیستم‌های اطلاعات از ابزار سخت‌افزاری دستی (قلم و کاغذ) و کانال‌های ارتباطی غیر رسمی (کلمات و گفتگوها) استفاده می‌کنند.  

ü                  امروزه سیستم‌های اطلاعات رایانه‌ای از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردارند.

IS  رایانه‌ای از فناوری‌های زیر استفاده می‌کند:

•         فناوری سخت‌افزاری:

Ø       ریزپردازنده، سرورها، ابزارهای ورودی، خروجی و ذخیره‌سازی؛

•         فناوری نرم‌افزاری:

Ø       نرم‌افزار سیستم‌عامل، نرم‌افزار شبکه، نرم‌افزارهای کاربردی و ...؛

•         فناوری ارتباط از راه دور:

Ø       رسانه ارتباط از راه دور، پردازش‌گرها، ، نرم‌افزار بی‌سیم و باسیم که از اینترنت یا شبکه‌های مبتنی بر اینترنت مثل اینترانت و اکسترانت پشتیبانی می‌کند؛

•         فناوری مدیریت منابع داده:

Ø       نرم‌افزار مدیریت پایگاه داده برای توسعه، دستیابی و نگهداری داده سازمان

نقش‌های اساسی IS در سازمان

•         پشتیبانی از فرایندها و عملیات

•         پشتیبانی از تصمیم‌گیری مدیران و کارکنان

•         پشتیبانی از راهبردهای مربوط به مزیت رقابتی

مثال نقش IS در یک فروشگاه

1. پشتیبانی از فرایندها و عملیات:

    1ـ‌ ثبت خریدهای مشتریان

     2ـ ثبت وضعیت موجودی

    3- ثبت پرداخت به کارکنان

     4- ثبت خرید کالاهای جدید

     5- ارزیابی روندهای فروش

مثال نقش IS در یک فروشگاه

  2. پشتیبانی از تصمیم‌گیری‌ها

   تصمیم در باره اینکه:

    1ـ‌ چه نوع کالایی به خط فروش اضافه یا از آن حذف شود؟

     2ـ به چه نوع سرمایه‌گذاری نیاز وجود دارد؟

       پس از تجزیه و تحلیل به کمک سیستم‌های اطلاعات رایانه‌ای اتخاذ می‌شود.

3. پشتیبانی از مزیت رقابتی:

•         کسب مزیت رقابتی مستلزم کاربرد نوآورانه IT در سازمان است:

•         تصمیم به استقرار کیوسک‌های ویژه در همه انبارها برای تسریع

–          فروش الکترونیکی و ON LINE

•         موجب جذب مشتریان جدید و افزایش تعهد مشتریان

اجزای مفهوم MIS

اطلاعات

•         داده‌های اصلاح‌شده و پردازش‌شده می‌باشد.

•         داده‌های معنی‌دار و مفید را اطلاعات می‌گویند.

•         استنتاج از داده‌هاست.

•         مستقیماً در تصمیم‌گیری استفاده می‌شود.  

داده

•         داده‌ها رویدادهای محض هستند و وقایع و رویدادها را بدون ارتباط با دیگر چیزها بیان می‌کنند.

•         هر چیزی که از طریق فرایندهای محاسباتی و ذهنی قابل پردازش و تبدیل باشد را داده گویند.

•         مستقیماً در تصمیم‌گیری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.  

دانش

•         دانش عبارت است از فهمیدن اطلاعات و الگوهای مربوط به آن.

•          بیان کننده الگویی است که امکان تشریح وضع موجود و پیش بینی وقایع آینده را فراهم می‌سازد.

•         دانش، هر گونه ویژگی عامل انسانی یا ماشینی است که توان پردازش یا انتقال اطلاعات کمی و کیفی را به اطلاعات دیگر دارد.

حکمت

•         حکمت در برگیرنده دلایل و پیامدهای الگوهای زیربنایی است.

•         حکمت، مجموعه‌ای از دانش نیست،‌ بلکه،‌ دلایل و پی‌آمدهایی است که با شناسایی اصول قابل استفاده حاصل از الگوهای درون دانش، تعبیر و تفسیر می‌شود.

•          حکمت یک مفهوم عملگراست و به کارگیری مناسب دانش سازمانی در خلال فرایندهای برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و اجرا را حکمت می‌گویند.

•         افراد حکیم می‌دانند که چه دانشی را در شرایط فعلی به کار گیرند.

 

سیستم

•         یک سیستم، مجموعه‌ای از اجزای به هم‌پیوسته و وابسته‌ای است که به عنوان کل عمل کرده و هدف مشترکی را پی‌گیری می‌کند

•         سیستم، داده‌ها را از محیط بیرونی می‌گیرد؛ روی آنها فرایند تبدیل انجام می‌دهد و سپس خروجی خود را به محیط بیرونی بر‌می‌گرداند.

 

مفاهیم سیستمی

محیط

•         الف) تعریف عینی از محیط= تمامی پدیده‌های اطراف سازمان و هر آن‌چه که خارج از مرز فیزیکی سیستم سازمانی قرار دارد

•         ب) تعریف ذهنی از محیط = «تصور مدیر از پدیده‌های پیرامون سازمان»ـ نه خود آن پدیده‌ها

•         ج)تعریف واقعی از محیط= عواملی که خارج از سیستم قرار دارند، ولی تا اندازه‌ای در عملکرد آن دخالت دارند، محیط سیستم محسوب می‌شود.

 

مرز سیستم

•         مراد از مرز در نگرش سیستمی، صرفاً مرز فیزیکی نیست.

•         بخش‌هایی از سیستم است که کار مبادله‌ مواد، انرژی، کالا، خدمات و اطلاعات با سایر سیستم‌ها توسط آن‌ها انجام می‌شود.

•          

مرز سیستم، مجموعه‌ای از عناصر سیستم است که علاوه بر عناصر درونی سیستم، عوامل دیگری نیز در تعیین رفتار آن مؤثر هستند.

•         این عناصر، بیشتر از سایر عناصر سیستم، تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می‌گیرند و از سوی دیگر نسبت به محیط خارجی واکنش نشان داده و سعی می‌کنند، روی عناصر محیطی تأثیرگذار باشند.

سلسله مراتب سیستم‌ها

ü                  هر سیستم از چند عنصر تشکیل شده است؛ هر گاه هر یک از عناصر را به نوبه‌ خود یک سیستم در نظر بگیریم، به آن خرده‌سیستم یا زیرسیستم گفته می‌شود.  

ü                  هر یک از خرده‌سیستم‌ها نیز ممکن است به خرده‌سیستم‌های دیگری تفکیک و تقسیم شود.

  

سیستم‌های باز و بسته

•         سیستم باز

Ø       با محیط پیرامون خودش در رابطه‌ دایمی است؛

Ø       از آن انرژی، مواد و اطلاعاتی را که برای حفظ بقای خود نیاز دارد، می‌گیرد؛

Ø       خروجی و ضایعات انرژی و مواد مصرف شده را به دنیای پیرامون خود برمی‌گرداند.

•         سیستم بسته

سیستم بسته با محیط زیست و پیرامونش، انرژی، مواد و اطلاعات مبادله نمی‌کند 

•          

رØ     

•         روش سیستمی

Ø      برخلاف روش تحلیلی، همه اجزای تشکیل دهنده سیستم را مورد بررسی قرار می‌دهد و روابط و آثار متقابل آنها را روشن می‌سازد.

•         روش یا نگرش سیستمی، مبتنی بر رشد و توسعه‌ دو جنبش جداگانه است:

Ø       1) سیبرنتیک (علم کنترل و ارتباطات )

Ø       2) نظریه‌ی عمومی سیستم‌ها  

سیبرنتیک

  علمی است که نحوه تنظیم فعالیت‌ها و ارتباطات را در موجوددات زنده و ماشین‌ها بررسی می‌کند.

Ø      کلمه‌ سیبرنتیک از کلمه‌ یونانی «کوبرنزیس» به معنای «عمل هدایت یک کشتی» مشتق شده است.

Ø      معنای مجازی آن عمل رهبری‌کردن یا حکومت‌کردن است.

سیبرنتیک

موارد کاربرد سیبرنتیک در سازمان‌ها:

    1ـ‌ کنترل خرده‌سیستم‌‌ها

     2ـ حل مسایل صنعتی و اجتماعی

•         نظریه عمومی سیستم‌ها، نزدیکی و روابط بین رشته‌ها را تقویت کرده‌است.

•         برتالنفی می‌گوید: در سیستم‌ها، جنبه‌های عمومی، تناظرها و یکسان‌دیسی‌های مشترک وجود دارد. این قلمرو، قلمرو نظریه عمومی سیستم‌هاست. 

طبقه‌بندی بولدینگ:

     1. سطح چارچوب‌ها

    2. سطح سیستم‌های ساعت‌گونه

   3. سطح سیستم‌های سیبرنتیکی

    4. سطح سیستم‌های باز

    5. سطح سیستم‌های تکاملی رستنی

   6. سطح سیستم‌های حیوانی

    7. سطح سیستم‌های انسانی

    8. سطح سیستم‌های اجتماعی

    9. سطح سیستم متعالی(ناشناخته)  

موارد کاربرد نظریه‌ عمومی سیستم در سازمان‌ها :

1. رشد و تکامل سازمان‌‌ها: علاقه‌مندان به مطالعه سازمان‌‌ها، سیستم‌های اجتماعی را از منظر رشد و تکامل آنها که یکی از موضوعات اصلی نظریه‌ عمومی سیستم‌هاست مطالعه کرده و می‌خواهند بدانند که یک سازمان در چه مرحله‌ای از چرخه‌ حیات خود قرار دارد.
2. ارائه‌ مدل کلی برای سازمان: تهیه مدلی از سازمان نیز می‌تواند نشان‌دهنده‌ متغیرهای اصلی آن سازمان و روابط بین آنها باشد که مدیران در تصمیم‌گیری و نیز ارزیابی عملکرد کارکنان و واحدهای مختلف سازمانی به آنها توجه می‌نمایند.