همه چیز در مورد طراحی و اجرای پرسشنامه

در پژوهش­هایی که از پرسشنامه استفاده می­­شود، اعضای نمونه یا جامعه با پُر کردن پرسشنامه و بازگرداندن آن به پژوهشگر در مصاحبه­ای که خود اجرای آن را به عهده داشته­اند، شرکت می­کنند. به همین دلیل سؤالها و راهنمایی­های مربوط به آن باید به اندازۀ کافی روشن و قابل فهم باشند

تا پاسخگو بتواند نقش مصاحبه کننده را نیز اجرا کند. از آنجا که پرسشنامه جنبۀ خوداجرایی دارد، باید به شیوه­ای نوشته یا بیان شده باشد که بتواند افراد موردنظر را به مشارکت ترغیب کند. به عبارت دیگر، دستورالعمل­ها، سؤال­ها و راهنمایی­های آن باید به گونه­ای طرح شوند که افراد موردنظر را به ادامه همکاری و برگرداندن پرسشنامه علاقه­ مند کنند.

اهمیت این امر به خاطر عدم حضور مصاحبه­گر واقعی برای توضیح بیشتر و تشویق پاسخ­دهنده است.

مراحل اجرای زمینه ­یابی پرسشنامه­ ای

1-  تعیین هدف

اولین قدم در اجرای زمینه­یابی پرسشنامه­ای، تهیه فهرستی از هدف­هایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد. تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود، تقریباً ناممکن است. تا زمانی که به شکل دقیق روشن نکنیم که به چه نوع اطلاعاتی نیاز داریم، با این اطلاعات چه کارهایی می­توانیم انجام دهیم و چگونه هر سؤالی در پرسشنامه در رسیدن به این هدف به ما کمک می­کند، قادر به تهیۀ یک پرسشنامه مناسب برای سؤال تحقیقی خود نخواهیم بود.

در تهیۀ پرسشنامه لازم است که روش­های تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که از اجرای پرسشنامه جمع­آوری 
می­شوند، مورد توجه قرار گیرند.

2- بیان مسئله

هدف زمینه­یابی پرسشنامه­ای، توصیف رفتار، طرز فکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. پژوهشگر ممکن است به توصیف موارد زیر علاقه­مند باشد: «احساس مردم نسبت به مجازات اعدام برای قاچاق مواد مخدر چگونه است؟ چه تعدادی از خانواده­ها خریدار کالای معینی هستند؟ در انتخابات آینده، مردم به چه کسی رأی خواهند داد؟ طرز فکر کارکنان دولت نسبت به مشاغل خود چگونه است؟»

پژوهشگر ممکن است به آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر علاقه­مند باشد: «همبستگی بین اعتماد به نفس و موفقیت شغلی» یا «رابطۀ بین سطح درآمد و رضایت شغلی»

3- تعیین جامعه و انتخاب نمونه

تعیین جامعه در بیشتر موارد بر نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیم­پذیری، علاقۀ پژوهشگر و موجود بودن منابع، مبتنی است. جامعۀ مورد نظر ممکن است شهرک، شهر، استان، کشور، منطقۀ آموزشی، واحد نظامی یا زیرگروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروه­های قومی، مذهبی، سِنی و شغلی باشد. همچنین باید به انتخاب نمونه­ای از جامعه که معرف و نمایدنده واقعی آن باشد اقدام شود.

4- تنظیم پرسشنامه

بیشتر پرسشنامه حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازه­گیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی­های مورد نیاز، تهیه و تدوین می­شوند. دستورالعمل­هایی وجود دارد که رعایت آنها در تنظیم پرسشنامه الزامی است. این دستورالعمل­ها عبارتند از:

1)  سؤال­های پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشد. این سؤال­ها نباید به دشواری سؤالات مصاحبه باشند زیرا هنگام پاسخگویی به آنهاکسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.

2)  سؤال­های پرسشنامه را به صورت پاسخ بسته بنویسید و بهتر است تعداد سؤال­های پاسخ باز به حداقل ممکن برسد. امکان دارد پاسخ­هایی که به سؤال­های باز داده می­شوند، ناتمام و بی­ربط باشند. ناخوانایی و غلط­های املایی نیز بر مشکلات طبقه­بندی و تفسیر پاسخ­های باز می­افزایند.

3)  به صورت اضافی و به خاطر جلوگیری از اشتباه، از سؤال­های گزیده استفاده کنید. سؤال­های گزیده به پرسش­هایی گفته می­شوند که گروه معینی از پاسخ­دهندگان به آنها پاسخ می­دهند. برای مثال با مطرح کردن سؤالی دربارۀ وضعیت تأهل در پرسشنامه می­توان پاسخ­دهندگان متأهل را شناسایی کرد و سپس پرسش­های مربوط به فرزند یا فرزندان و همسر را برای آنها مطرح کرد. هر سؤال گزیده به راهنمایی خاص خود نیاز دارد.

4)  سؤال­های مربوط به گذشته را در یک محدودۀ زمانی مشخص مطرح کنید. در صورتی که قصد دارید دربارۀ رفتار گذشته افراد، اطلاعاتی کسب کنید، زمان مورد نظر را مشخص کنید. برای مثال این سؤال که «چند بار مرتکب تخلفات راهنمایی و رانندگی شده­اید؟» بسیار مبهم است. عدم وجود محدودۀ زمانی مشخص در چنین سؤالاتی موجب می­شود که افراد، پاسخ­های خود را به زمان­های متفاوتی نسبت دهند. لذا اطلاعات به دست آمده در بهترین حالت فاقد انسجام و در بدترین شرایط به قدری مبهم­اند که نمی­توان بر اساس آنها دست به تحلیل زد. محدوده­های زمانی که در چنین سؤالاتی به کار می­روند، عبارتند از: «در پنج سال گذشته»، «در سال گذشته»، «در ماه گذشته»، و یا اینکه اساساً سؤال کرد «چه موقع؟».برای اندازه­گیری تعداد دفعاتی که رفتار اتفاق افتاده است، اغلب محدودۀ زمانی کوتاه مناسب­تر است، زیرا پاسخ­دهندگان نمی­توانند وقوع رفتارهای خود را در زمان­های طولانی به یاد آورند. از طرف دیگر، رفتارهایی که وقوع آنها مستمر نیست، به طور کلی محدودۀ زمانی طولانی­تری دارند. به این ترتیب، پرسش در مورد تعدا دفعات مطالعۀ دانشجویان برای آمادگی شرکت در امتحان در محدودۀ زمانی کوتاه­تری قرار می­گیرد. در عوض، پرسش دربارۀ عدم موفقیت در امتحان –چنانچه صورت گرفته باشد- باید در طول زمان بلندتری مطرح شود.

5)  برای سؤال­های حساس، چارچوب مناسبی فراهم سازید.گاهی اوقات پرسش­هایی مطرح می­شوند که ممکن است مغایر عقیده، باور، نگرش یا مکاتب فکری پاسخ­دهنده باشند. طرح این­گونه سؤال­ها، بدون مقدمه و توضیح مناسب، می­تواند مخالفت پاسخ­دهندگان را برانگیزد. در چنین شرایطی پژوهشگر باید مسائل و مشکلات احتمالی را پیش­بینی کند و به حل آنها بپردازد. برای روشن شدن این مطلب به مثال زیر توجه کنید:

	«معتاد انگل جامعه است؟» با این گفته موافق یا مخالف هستید؟                                 الف) موافق                       ب) مخالف

چنانچه بدون طرح مقدمه، سؤال بالا را مطرح کنید امکان دارد که با مخالفت پاسخ­دهندگان و امتناع آنان از پُر کردن و حتی نوشتن ناسزا و توهین در ذیل پرسشنامه، روبه­رو شوید. در حالی که وقتی سؤال را در چارچوب مناسب آن طرح کنید، برای همه قابل­قبول می­شود. توضیح دربارۀ اینکه چرا چنین سؤالی پرسیده می­شود و گنجاندن نکات مثبت و منفی، پاسخ­دهنده را مطمئن خواهد ساخت که پژوهشگر درصدد یافتن علل گرایش افراد به اعتیاد است. چنین توصیفی به این شرح است:

در اینجا قصد ما این است که بدانیم شما دربارۀ رابطه میانِ فرد معتاد و جامعه چه نظری دارید. در این پرسشنامه بر مبنای نظر مردم نسبت به این پدیده عقاید متنوعی- اعم از مثبت و منفی- ذکر شده­اند. هدف این پرسشنامه کسب اطلاعاتی دربارۀ موافقت و یا مخالفت شما با عقاید مطرح شده است. عده­ای عقیده دارند که معتاد بیمار است و باید به او کمک کرد تا بهبودی خود را به دست آورد. شما با این گفته موافقید یا مخالف؟                                الف) موافق                       ب) مخالف عده­ای معتقدند که معتاد، انگل جامعه است. شما با این عقیده موافقید یا مخالف؟                                الف) موافق                       ب) مخالف

6)  تعدادی از سؤال­های پرسشنامه را به ویژگی­های جمعیتی و فردی[1] اختصاص دهید.این نوع سؤالها که بر مشخصات فردی تأکید دارند، در غالب پرسشنامه­ها مطرح می­شوند. این پرسش­ها از مواردی به این شرح تشکیل شده­اند: جنس، سن، وضعیت ازدواج، قوم و نژاد، تحصیلات، شغل، درآمد و گاهی اوقات مذهب، نوع مالکیت محل مسکونی، ترکیب خانوادگی. پیشنهاد می­شود که علاوه بر سؤال­هایی دربارۀ ویژگی­های عمومی، چارچوب استانداردی نیز به کار رود تا بتوان به دقت بین نتایج پژوهش به مقایسه دست زد. البته باید توجه داشت که این امر همیشه امکان­پذیر نیست، زیرا برخی از پژوهشگران به اطلاعات مفصل­تری دربارۀ نکات جمعیتی نیاز دارند و به اطلاعاتی که به چارچوبی استاندارد محدود شده­اند، قناعت نمی­کنند. برای مثال، چنانچه بخواهیم به طور کلی به سابقۀ قومی اشاره کنیم، ممکن است شش گروه قومی زیر کفایت کنند:

	شما به چه گروهی تعلق دارید؟ 1. سفید                               2. سیاه                          3. آسیای-آمریکایی 4. سرخ­پوست آمریکایی           5. مکزیکی-آمریکایی         6. گروه­های دیگر

اما در صورتی که پژوهشگر بخواهد به طور مفصل به بررسی تأثیر نژاد توجه کند، باید به جزئیات بپردازد. در مثال زیر به 22 مورد اشاره شده است. گاهی اوقات می­توان فهرست مفصل­تری را هم تهیه کرد.

اصل و منشأ شما چیست؟ 1. سرخ­پوست آمریکایی        2. آمریکایی مرکزی یا جنوبی         3. چیکانو 4. چینی                            5. کوبایی                                6. انگلیسی 7. فرانسوی                        8. آلمانی                                 9. ایرلندی 10. ایتالیایی                       11. ژاپنی                                12. کره­ای 13. مکزیکی                      14. مکزیکی-آمریکایی                15. سیاه پوست 16. لهستانی                      17. پورتوریکویی                       18. روسی 19. آسیایی                       20. اسپانیولی                            21. موارد دیگر 22. نمی­دانم

7)  سؤال­های پرسشنامه باید یکی از جنبه­های هدف یا فرضیۀ صورت­بندی شده را اندازه­گیری کند. ممکن است تا کنون پرسشنامه­های زیادی را ملاحظه کرده باشید که با شتاب و عجله تهیه و تنظیم شده­اند و از نظر اندازه­گیری هیچ­گونه هدفی را دنبال نمی­کنند. این­گونه پرسشنامه­ها نه تنها موجب کسب اطلاعات مورد نیاز نمی­شوند، بلکه ممکن است در پاسخ­دهنده نگرشی منفی در مورد پرسشنامه به وجود آورند. به منظور تهیه و تنظیم پرسشنامه­ای مفید و مناسب، باید هر یک از سؤال­های پرسشنامه، هدفی را اندازه­گیری کند. به عبارت دیگر، سؤال­ها باید به شیوه­ای تهیه و تنظیم شوند که به کمک آنها بتوان اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن به سؤال­های تحقیقی یا آزمون فرضیه­های صورت­بندی شده، جمع­آوری کرد.

8)  سؤال­های پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش و خصوصیات جامعه­ای که پرسشنامه در آن اجرا می­شود، تعیین کنید.نظم و ترتیبی که سؤال­های پرسشنامه بر اساس آن طرح می­شود متفاوت است، ولی در اینکه جای هر سؤال کجا باید باشد، اتفاق نظری وجود ندارد. بعضی ترجیح می­دهند که نکات مربوط به ویژگی­های فردی و خانوادگی در آغاز پرسشنامه قرار گیرند و سؤال­های حساس در آخر آن آورده شوند. در حالی که برخی دیگر عکس این عمل را ترجیح می­دهند. در واقع این پژوهشگر است که باید با توجه به بینشی که در مورد موضوع و جامعۀ پژوهشی خود دارد، جای هر سؤال یا نظم و ترتیب سؤال­ها را تعیین کند. چنانچه موضوع اهمیت قابل توجهی داشته باشد و از حساسیت ویژه­ای برخوردار باشد، بهترین شیوه این است که پرسش­های مربوط به موضوع اصلی را در ابتدا بیاوریم تا بالاترین نسبت پاسخ­دهی را به دست آوریم. چنانچه موضوع از حساسیت خاصی برخوردار نباشد، بهتر است پرسشنامه را با سؤال­های مربوط به ویژگی­های فردی، خانوادگی و اقتصادی آغاز کنیم تا با جلب توجه پاسخ­دهنده به آنها بهتر بتوانیم در پایان به پرسش­های حساس­تر بپردازیم.

9)  صفحۀ اول پرسشنامه را به نحوۀ پاسخ­گویی به سؤال­ها اختصاص دهید. در این صفحه ذکر کنید که پرسشنامۀ مورد بحث چند قسمت را دربرمی­گیرد و خصوصیات هر قسمت را شرح دهید. از پاسخ­دهندگان بخواهید که پاسخ مناسب را با چه نوع علامتی مشخص کنند: کشیدن علامت یا دایره، پر کردن مربع مربوطه و...

5- بررسی مقدماتی پرسشنامه

لازم است پیش­نویس پرسشنامه را قبل از اینکه به صورت نهایی تهیه و تنظیم شود، چندین بار و از 
دیدگاه­های مختلف بررسی شود. دیلمن[2] (1978) پیشنهاد می­کند که پرسشنامه را قبل از اجرا، به صورت آزمایشی برای سه گروه به شرح زیر اجرا کنید:

الف) گروهی از افراد جامعه­ای که قصد دارید یافته­های پژوهش را به آنها تعمیم دهید یا به توصیف و تفسیر آنها بپردازید.

ب) صاحب­نظران و متخصصانی که در تهیه و تنظیم پرسشنامه تبحر و تجربه دارند.

ج) کسانی که نتایج بررسی به وسیلۀ آنان مورد استفاده قرار می­گیرد، مانند نهادهای اجرایی و مدیران سازمان­ها. از این عده درخواست کنید که اهمیت کاربردی اطلاعات جمع­آوری شده به وسیلۀ پرسشنامۀ مورد بحث را تعیین کنند.

با توجه به اطلاعات کسب شده از گروه­های فوق، پرسش­های نارسا و توضیحات گمراه­کننده را تشخیص دهید و در صورت لزوم به حذف یا اضافه کردن سؤال­ها، جابه­جایی قسمت­ها و اجزای پرسشنامه، اقدام کنید. برای اجرای این کار پیشنهاد می­شود که ابتدا درصد پاسخ را برای هر سؤال محاسبه کنید. چنانچه درصد جواب­های به دست آمده کمتر از 75 درصدِ اندازۀ نمونه باشد، احتمال دارد که پرسشنامه به تغییرات زیادی احتیاج داشته باشد. مرحلۀ بعد، مطالعۀ اظهارنظرهای اعضای نمونه دربارۀ پرسشنامه است. این نظرها غالباً پیشنهادها و اطلاعات ویژه­ای را دربارۀ چگونگی بهبود پرسشنامه مطرح می­کنند. پس از این مرحله، پاسخ­ها یک به یک بررسی می­شوند. چنانچه اکثر اعضای نمونه سؤالی را پاسخ نداده یا به صورتی پاسخ داده باشند که انتظار آن را نداشته­اید، امکان دارد پاسخ­دهندگان آن را بد تفسیر کرده باشند.

پس از این مرحله، نسبت پاسخ­دهی به پرسش­ها تعیین می­شود و این میزان با کل پاسخ­دهندگان مقایسه 
می­شود. افرادی که به دلایل گوناگون از مشارکت در تحقیق خودداری کرده­اند از نمونه حذف می­شوند تا نمونۀ مورد نظر تصحیح شود. دیلمن با مطالعه 48 زمینه­یابی، حداکثر پاسخ­دهی را 95%، حداقل را 50% و میانگین را 74% اعلام کرده است. سرانجام با کُدگذاری سؤال­های پرسشنامه، اطلاعات لازم ربای تجزیه و تحلیل کامپیوتری فراهم می­شود.

6- طرح پرسشنامه

پرسشنامه و نامۀ پیوست آن، منبع اصلی اطلاعاتی است که پاسخ­دهندگان به آن مراجعه می­کنند و سرانجام تصمیم می­گیرند که به سؤال­های آن پاسخ دهند یا خیر. توصیه­های زیر که بر اساس تجربه و تحقیق به دست آمده­اند، در تهیه و تنظیم پرسشنامه به شما کمک می­کنند.

1. پرسشنامه را جذاب کنید، برای رسیدن به این هدف پرسشنامه را چاپ کنید.
2. صفحه­های پرسشنامه را شماره­بندی کنید.
3. سؤال­های پرسشنامه را تا حد امکان به شکل ساده تهیه کنید، به نحوی که پاسخ­گویی به آنها آسان شود.
4. در ابتدا و انتهای پرسشنامه نام، نام­خانوادگی و آدرسی را که پرسشنامه پس از اتمام باید به انجا فرستاده شود ذکر کنید.
5. نحوۀ پاسخ­گویی به سؤال­ها را خیلی ساده و با حروف دُرشت ذکر کنید.
6. درابتدای هر نوع سؤال، یک مثال مطرح کنید و نحوۀ پاسخ­گویی به ان را مشخص کنید.
7. سؤال­های پرسشنامه را بر اساس نظمی منطقی (موضوعی، توالی زمانی، شکل سؤال­ها) مرتب کنید.
8. در ابتدای پرسشنامه سؤال­هایی را مطرح کنید که جالب هستند و در عین حال مخاطراتی برای 
   پاسخ­دهنده به همراه ندارند.
9. در پرسشنامه­هایی که خیلی طولانی هستند، سؤال­های مهم را در آخر پرسشنامه قرار ندهید.
10. از به کار بردن کلمه­هایی که پاسخ­دهندگان نسبت به آنها حساس هستند، خودداری کنید. به عنوان مثال از کلمه­هایی که پاسخ­دهنده با مشاهده آنها احساس شرمندگی می­کند، (مثل پرسشنامه مخصوص معتادان، بزهکاران، زندانیان یا دانش­آموزان متقلب) استفاده نکنید.
11. در هر سؤال، اطلاعات را به صورت کامل بیان کنید، به نحوی که سؤال برای پاسخ­دهنده معنادار باشد. درجۀ پاسخ­گویی به سؤال­هایی که جالب و به اندازۀ کافی روشن باشد، زیادتر است.
12. طول پرسشنامه بر دقت پاسخ­گویی تأثیر دارد. بنابراین در صورت امکان پرسشنامه را مختصر کنید. به عبارت دیگر در پرسشنامه­ها فقط سؤال­هایی را مطرح کنید که در جهت رسیدن به هدف­های پژوهش هستند.

7- اجرای پرسشنامه

پس از تهیه و تدوین پرسشنامه، نخستین مرحله در گردآوری اطلاعات، تعیین چگونگی توزیع و جمع­آوری آن است. برای این کار دو روش متداول است: 1) تحویل پرسشنامه­ها به پاسخ­دهندگان به صورت مستقیم، 2) پُست کردن پرسشنامه­ها. چنانچه پاسخ­دهندگان نزدیک به یکدیگر زندگی می­کنند، به نظر می­رسد که تحویل پرسشنامه به صورت مستقیم سریع­تر و ارزان­تر باشد. لیکن در شرایطی که پاسخ­دهندگان در یک منطقۀ وسیع جغرافیایی پراکنده باشند، بررسی به صورت پُست بسیار مؤثرتر است.

مشکل اساسی زمینه­یابی پرسشنامه­ای، دریافت درصدی از پاسخ­هاست که بر اساس آن بتوان به نتیجه­گیری دقیق و قابل قبولی دست یافت. تجربه نشان داده است که مهمترین عامل مؤثر در تعیین جواب­ها یا دریافت پاسخ­ها، توضیحی است که همراه پرسشنامه به پاسخ­دهندگان داده یا برای آنها ارسال می­شود. این توضیح که یا توسط پژوهشگر در حین تحویل پرسشنامه داده می­شود، یا در صفحۀ اول پرسشنامه نوشته می­شود، یا در نامه­ای جداگانه همراه با پرسشنامه پست می­شود، قبل از هر چیز باید موضوع پژوهشی را توضیح دهد. البته گاهی اوقات ضروری به نظر می­رسد که موضوع مورد پژوهش تا حدی مبهم معرفی شود تا موجب کاهش احتمال ابراز هر نوع جهت­گیری شود. نکتۀ بسیار مهم در این نامه – صرف نظر از جزئیات آن – تأکید بر اهمیت نتایج پژوهش برای علم، جامعه و یا حتی فرد پاسخ­دهنده است. سرانجام مقدمه یا نامۀ ارسالی باید با درخواست مشارکت خاتمه یابد.

شیوۀ دیگر تشویق افراد موردنظر به مشارکت در پژوهش، ایجاد انگیزۀ معقول است. بعضی از پژوهشگران به عنوان قدردانی به خاطر تکمیل پرسشنامه، هدیۀ کوچکی نظیر خودکار، جاکلیدی یا مقداری پول به پاسخ­دهنده می­دهند. با وجود اینکه اغلب افراد پذیرای چنین هدیه­هایی نیستند، ولی تجربه نشان داده است که این­گونه هدایا موجب برانگیختن حس مسئولیت می­شود و نسبت تکمیل پرسشنامه را بالا می­برد. روش دیگر این است که پاداش و هدیه را پس از بازگرداندن پرسشنامه بدهیم. گاهی اوقات ناشران به خاطر پُر کردن پرسشنامه به دانشجویان، کتاب مجانی هدیه می­دهند. دادن بلیت سینما، تئاتر و کارت خرید می­تواند به افزایش بازگرداندن پرسشنامه­ها کمک کند. از جمله شیوه­های متداول تشویق، قول فرستادن یک نسخه از نتایج تحقیق برای پاسخ­دهنده است.

در پژوهش­هایی که با پرسشنامه انجام می­شوند به علت وجود محدودیت تماس بین پژوهشگر و 
پاسخ­دهندگان، باید سعی شود تا با برقراری تماس­های بیشتر، افراد را به تکمیل پرسشنامه ترغیب کرد. هنگامی که پرسشنامه­ها در زمان­های منظم و با برنامه در بین اعضای سازمان­ها و یا دانشجویان توزیع 
می­شود، نسبت پاسخ­دهی به آنها بالا می­رود. چنانچه اجرای پرسشنامه بین گروه­ها میسر نباشد، تماس­های شخصی، تلفنی یا پیگیری­های مکرر به وسیله نامه پستی، برای بالا بردن نسبت پاسخ­دهی ضروری است. تماس­های یادآوری باید همراه با تحویل نسخه­های اضافی پرسشنامه باشد تا چنانچه پرسشنامه­های قبلی گم شده یا مورد بی­اعتنایی قرار گرفته باشند، نسخه­های جدید جایگزین آنها شوند. تصمیم­گیری دربارۀ نوع و دفعات پیگیری به هزینۀ پیگیری بستگی دارد.

محاسن پرسشنامه

1-    از طریق پرسشنامه اطلاعات وسیع و حجیمی با سرعت زیاد گردآوری می­شود.

2-    به زمان کمتری برای پاسخگویی و تکمیل نیاز دارد.

3-    هزینۀ آن نسبتاً پایین است.

4-    افراد زیادتری را می­توان مورد پرسش قرار داد.

5-    امکان تبدیل داده­­ها به کمیّت، تجزیه و تحلیل و سنجش همبستگی گوناگون بین آنها فراهم است.

معایب پرسشنامه

1-    این روش برای مطالعات عمیق و ریشه­یابی­ها در موارد خاص کارآمد نیست.

2-    احتمال بازنگشتن پرسشنامه به ویژه پرسشنامه­هایی که با پست ارسال می­شود، زیاد است.

3-    احتمال عدم درک مفاهیم و محتوای سؤالات پرسشنامه و بروز ابهام برای پاسخگو وجود دارد.

4-    به دلیل گسترده بودن عرصه عملیاتی پرسشگری و درگیر بودن افراد زیاد در رده­ها و سطوح مختلف، امکان بروز خطا و اشتباه وجود دارد که باعث کاهش درجۀ اعتبار و اعتماد این روش می­شود

چگونه یک دفاع موفق و کامل از پایان نامه داشته باشیم

سوالی که دغدغه همه دانشجویان تحصیلات تکمیلی در روزهای واپسین نگارش پایان نامه است

چگونه یک دفاع موفق و کامل از پایان نامه داشت باشیم؟

آیا ممکن است شیوه ارائه تاثیر در نمره دفاع  و داوری داشته باشد؟ 

دوستان عزیزم

جلسه دفاع میتواند خوب برگزار شود ! اینکه در برگزاری مناسب آن چه قدر سهیم هستید و نقش دارید واقعا صد در صد نیست. توکل به خدا کنید به اندازه ای که می توانید تلاشتان را بکنید و کار درست را انجام دهید بقیه اش را بسپارید به خدا. چراکه خوش خلقی و بد خلقی داوری دست شما نیست. گاهی اوقات به اصطلاح شانس می اورید و همه چی حتی آسمان و هوا نیز دل انگیز می شود !

توصیه های من

من خودم حقیقتا از دسته ای نیستم که روز دفاع از پایان نامه کل اقوام و آشنایان و افرادی که ربطی به این رشته ندارند رو دعوت کنم، برخی این کار رو میکنند چراکه این روز برای آنها خیلی بزرگ است در حالی که برای من خیلی بزرگ نیست فقط بزرگ است نه به اندازه ای که منتظر باشم بعد از جلسه اگر موفق عمل کردم یک حلقه گل بر گردنم بیفتد.

اینکه زمان و فضایی را خیلی بزرگ کنید، قرار گرفتن در آن فضا و زمان ممکن است برایتان استرس آفرین باشد.  پس اگر خودتان را خوب می شناسید که نمی توانید با حجم زیادی از پارامتر های محیطی روبرو شوید بهتر است از شدت آنها بکاهید. جلسه ای آرام و بدون هیاهو! 

• داوران را درگیر توضیحات کنید، آنها نباید خسته شوند ( تکنیک لازم  داره در قسمت بعدی توضیح میدم)
• سرزنده و با روح باشید 
•  صدایی تاثیر گذار، قوی  و رسا داشته باشید. آروم صحبت نکنید 
• از کارهایی که باعث پرت کردن حواس حاضرین می شود جلوگیری کنید
• تمرین واقعی داشته باشید
• مناسبترین پوشش ممکن (ساده، تمیز و اتو شده)  را داشته باشید
• حرف های تکراری را حذف کنید
• چند مرحله ای صحبت کنید ( با میزان هیجانی که به موضوع می دهید به شنونده القا کنید که بخش جدیدی شروع شده . این نیز قدری نیاز به توضیح دارد در قسمت بعدی)
• از یک هفته قبل مراقب سلامتی تان باشید ( همیشه هستید اما  آن هفته بیشتر) و برنامه غذایی مناسبی رو داشته باشید
• شب قبل از دفاع استراحت کنید. 
• ساعت ارائه را قبل از 10 صبح نگذارید
• پذیرایی را به دیگران واگذار کنید
• به کسی در آن روز و روز قبلش و بعدش (ممکنه جلسه به فردا موکول بشه) قول ندهید و قرار ملاقات ها را حوالی آن روز کاملا کنسل کنید
• لوازم را بیاورید و روز قبل در محل ارائه قرار دهید. مثل پوینتر لیزری و یا چوب دستی اشاره اگر لازم دارید
• محل ارائه را روز قبل بررسی کنید. نور، وسایل مورد نیاز و چگونگی کار با لوازمی مثل پروژکتور
• از ارائه و اسلایدها، نسخه بک آپ تهیه کنید، روی فلش مموری و سی دی بطور جداگانه
• نوع قرار گیری تان در هنگام ارائه بسیار مهم است، هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه! 
• تعداد اسلاید ها مناسب باشد طوری که بتونید در تایم مورد نظر به راحتی و بدون عجله ارائه بدید البته کلی بحث دار

داوران را درگیر توضیحات کنید.

نه تنها داوران، هر فردی را شامل می شود! اگر در طی مدت طولانی تنها متکلم باشید و داده پراکنی کنید، زمان زیادی نخواهید توانست مخاطب خود را با همه تمرکز، متوجه خود نگه دارید. به عنوان مثال، دست زیر چانه زدن در هنگام گوش دادن توسط داوران یکی از مصادیقی هست که می توانید متوجه شوید که مسیر اشتباه را در پیش گرفته اید. چاره چیست؟ آیا باید دیگران هم صحبت کنند؟ خیر.  بایستی بخشی از کار را با سوال شروع کنید. به عنوان مثال، " ما در ابتدای پروژه، سوالمان این بود که چرا سلول a پس از در معرض قرار گرفتن دز b از داروی c دچار تخریب سلولی می شود و همانطوری که شما هم کاملا می دانید این نتیجه طبیعی نیست..." کمی مکث هم همراه آن کنید... داور یا به این نتیجه منطقی واقف است یا واقف نیست. در هر دو حالت به حرف شما می اندیشد و فرصت می دهید ذهن او به تکاپو برای همراهی با متن سخن شما بیفتد. بعد از مکث، "سرانجام آقای دکتر جابز استاد مشاور من این پیشنهاد را دادند که رفتار این سلول را در دز کمتر دارو بررسی کنیم و من بعد از مدتی تلاش برای انجام صحیح آزمایش سرانجام به نتیجه خوبی رسیدم. ..."  یعنی مدام سوال و چالش ها را مطرح کنید و خودتان جواب بدهید تا ذهن شنونده درگیر شود. مطمئن باشید  با این روش خسته نمی شود. فراموش نکنید، خستگی داور نتیجه خوبی ندارد! در طی صحبت، با آوردن نام افراد قدری فضای جلسه را عوض کنید و مراتب قدردانی خود را از راهنمایی هایشان در میان صحبت ها نشان دهید.

اصل ساده فراموش شده!

اگر موفقیت شما نتیجه کار تیمی بوده، بد نیست کمی از موفقیت کسب کرده و اعتبار را با افرادی که حق دارند (اساتیدتان) هم سهیم شوید و همه اعتبار و همه چیز های خوب را برای خود نخواهید! اگر از همین الان  این اصل ساده را یاد نگیرید، هیچ وقت یاد نخواهید گرفت! البته پیامی هم به اساتید محترم از طرف اینجانب: در پایان نامه ای که استاد راهنمای آن هستید، شما بزرگترین نقش را دارید و آن همان راهنمایی دانشجو است. به عبارتی بیشترین اعتبار را شما کسب کرده اید. پس سعی کنید در جلسه دفاع، با اعتباری که به دانشجوی خودتان می دهید، لذت انجام موفقیت آمیز اولین کار علمی دوران زندگی اش را به او بدهید. انجام این کار توسط آنانی که از لبه علم گذشته و آنسوی علم را دیده اند، به تجربه ثابت کرده هیچ چیز از فردی که دهنده اعتبار است نه تنها کم نمی کند بلکه به اعتبار او نیز می افزاید. 

چند مرحله ای صحبت کنید.

حتما کتاب داستان خوانده اید. کتاب دارای چند فصل است و در برخی از فصل ها به اوج می رسد و در برخی از فصل ها از شدت هیجان کم می شود. شما نیز بایستی فراز و نشیب هایی به صحبت ها و لحن خود بدهید. در دقیقه 12 ام از ارائه خود ناگهان نوع لحن را عوض کنید و جدی تر، وارد مباحث دقیق و اصل مطلب و کاری که کرده اید شوید. کاری کنید که کسی خسته نشود. کاری کنید که تغییرات لحن و اسلایدهای شما ناگهانی باشد و اینطوری متوجه فاز و مرحله جدید شوند. با اینکار شما زمان جلسه را به دست گرفتید، به نوعی که وقتی ارائه شما تمام شود فرصت سوال پرسیدن از شما با انرژی کافی فراهم خواهد بود!

از سوال نترسید! اگر بخواهید با زیرکی، وقت را با ارائه سنگین و خسته کننده خود بگیرید تا وقت سوال کردن از شما کمتر شود، نتیجه بر عکس خواهید گرفت و خواهید دید سوال هایی که از شما پرسیده می شود، سخت تر و خسته کننده تر خواهد شد. انگار مغز انسان تقلید می کند. هر آنچه در 30 -45 دقیقه ارائه دیده است را عینا با رفتار مشابه پاسخ می دهد. 

هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه!

این را تنها به جهت موضوع بی احترامی به داوران عرض نکردم، بلکه بیشتر به این خاطر که وقتی شما تمرکزتان را از لپ تاپ و نگاه کردن به حضار، به محل سومی (صفحه نمایش پروژکتور) معطوف کنید، به مراتب کنترل کمتری به جلسه و اوضاع خواهید داشت. البته حفظ احترام بر شما واجب است و ربطی به جلسه دفاع ندارد. ضمنا از ژست هایی که بیانگر دانش فوق العاده شما در آن زمینه تحقیقاتی است به شدت پرهیز کنید. مصادیق مختلفی دارد. یک مثال: در حال ارائه دستی را در جیب گذاشته و قدم زنان مباحث علمی را بیان کنید. خاطرم هست موردی بود که به همین دلیل داوران را عصبی کرده بود!

حتی اگر در هنگام سوال کردن به شما گفتند در اسلاید سوم وسط صفحه چه نوشته اید، هول نشوید! مجدد همان لپ تاپ و کامپیوتر را دنبال کنید و به صفحه پروژکتور نگاه نکنید. به جرات می توان گفت، نگاه کردن به صفحه پروژکتور و دنبال مطلب گشتن در آن، در حین پرسش و پاسخ، کار بسیار نادرستی است و کافیست مطلبی را در صفحه پروژکتور پیدا نکنید و تازه حضار بخواهند شما را راهنمایی کنند. این اتفاق به طرز باور نکردنی کبریت به انفجار کشیدن انبار تمرکز شما خواهد بود... پس تنها به دو مکان نگاه کنید: اول اساتید و حضار و دوم صفحه مانیتور روبرویتان!

نور جلسه

نور جلسه را طوری تنظیم نکنید که همه جا تاریک باشد و فقط نور لپ تاپ بر صورت شما بتابد و در تاریکی بدرخشید! روشن کردن چراغی در انتهای اتاق ارائه هیچ مشکلی ندارد. البته بایستی اسلاید ها را روز قبل در آن نور بطور امتحانی تست کنید که آیا از همه نقاط اتاق به خوبی دیده می شود یا خیر. پس زمینه و نور اسلاید های شما در ارائه مهم هست. هر نوع تم را برای نمایش انتخاب نکنید. 

پذیرایی را به دیگران واگذار کنید.

منظور این است که از خرید تا توزیع پذیرایی، خودتان را اصلا درگیر نکنید. خب، واضح است که اگر روزهای قبل در دفاع دوستانتان این لطف را برایشان کرده باشید، در این مورد مشکلی نخواهید داشت. فراموش نمی کنم، ماه رمضان سالها پیش بود، برای یکی از دوستان، الطاف در حدی بود که یک کمیته پذیرایی مهیا شد. موارد پذیرایی بسته بندی و توزیع شد تا بعد از افطار میل کنند! من هم در انیمیشن اسلایدهایش به او کمک می کردم! طفلی در طول تحصیلش کلی لطف کرده بود و در روز دفاع، کمتر کسی را می دیدی که نشسته باشد. یکی را می دیدم که برایش لپ تاپ آورده، یکی هم برایش خرید کرد، یکی اطلاعیه ها را نصب کرد... و البته گفته باشم... خودش ارائه داد!

در این میان ممکن است شما از آنهایی باشید که تا به حال برای دفاع کسی کمکی نکرده اید، حالا باید چه کار کنید!! راه حلش ساده است. از یکی از دوستان و یا بستگان نزدیک خود خواهش کنید، شاید یکی دلش برایتان سوخت و حاضر به کمک شد! در این هنگام مشکلی نیست و مجاز هستید (برخلاف توصیه در قسمت اول از وبلاگ تراپیپر) که یکی از جوان های همسن فامیل را برای این کار بگمارید. البته تاکید کنید بدون همراه! مهمانی نیست!

در نهایت اگر یک دوست با معرفت هم پیدا نشد، از یکی از کارمندان دانشگاه از روز قبل بخواهید به شما لطف کرده و در مقابل، شما نیز پاسخ محبتش را بدهید. پس هرگز خودتان را درگیر این کار نکنید!

چند نکته دیگر

از سوال نهراسید.

ببینید دوستان! داوران، پایان نامه شما را روزها قبل مطالعه کرده اند. سوالاتی را نوشته اند و در روز دفاع آمده اند تا پاسخ آنها را از شما بپرسند.

بنا را بگذارید فرد سوال کننده برای درک خودش از واقعیت سوال می پرسد و نه کم کردن نمره شما، غرض ورزی و یا خدای ناکرده خودنمایی مقابل بقیه! توجه داشته باشید، نوع نگرش شما و تصور شما از حقیقت پشت حوادث که چرا و به چه منظوری فلان سوال از من در حال پرسش است، تاثیر بسزایی در نتیجه و توانایی شما در کنترل جلسه دارد.

خوب به این واقعیت توجه کنید، حتی اگر تفکر سالمی پشت سوال نباشد، طرز رفتار و برخورد درست شما می تواند این ضربه را مانند ضربه گیر به حداقل  برساند. پس دنیا را از قبل برای خودتان تیره و تار نکنید که فلانی قرار است من را ضایع کند یا اینکه فلانی همیشه سوال های سخت و نفس گیر می پرسد، و از حرف هایی که ترس برانگیز باشد بپرهیزید.

آخرش قرار است چه شود؟ ببینید از اسم جلسه کاملا مشخص است، بایستی از خود دفاع کنید و قرار نیست چیزی نشنوید. بنابراین تلاش کنید که قدری از سوالات (نه همه سوالات) را به خوبی جواب دهید و بابت برخی دیگر اعلام ناتوانی تان را با سکوت و اینکه "نتوانستم روی این بخش کار کنم" نشان دهید. خاطرتان باشد نمره تان به خاطر اعتراف به ندانستن کم نخواهد شد. این را گفتم برای آنهایی که گلویشان خشک می شود و رنگشان با سوالات پی در پی می پرد و سرخ می شود. نمره زمانی کم خواهد شد که ندانید و بخواهید با جواب بی ربط جواب دهید. 

همیشه نگاه جدی داوران را به معنی شرایط سخت تصور نکنید. در جواب دادن هم اصلا نیازی نیست با سرعت عمل کنید. به عکس های داوران در تصویر نگاه کنید. به نظر من بیشتر در چهره هایشان تازگی مبحث موج می زند تا آماده شدن برای پرسیدن سوال های سخت!

جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست.

فراموش نکنید جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست. بایستی از کاری که کرده اید با توضیحات دقیق و مفصل دفاع کنید. این موضوع را خیلی از دانشجو های تحصیلات تکمیلی که همزمان تدریس هم می کنند، توجه نمی کنند! برخی اوقات آنقدر رفتار دانشجو زننده می شود و اگر احیانا مقالاتش در یک ژورنال خیلی مهم چاپ شده باشد دچار غرور می شود که استاد داور محترم چنین تصور می کند که آمده تا درس یاد بگیرد! البته در جلسه دفاع همه درس یاد می گیرند اما نه اینقدر نمایان و درشت! که شما در نقش استاد هستید. حتی در جلسات تدریس هم بایستی مراقب باشید که غرور نداشته باشید، فرق شما با دانشجوی شما در آن زمینه تحقیقاتی فقط به اندازه یک ترم است! بعد از اتمام ترم ممکن است دانشجوی شما در آن زمینه متبحر تر از خود شما شود. پس غرور بی جا نداشته باشید . با اندک مطلبی که یاد می گیریم فراموش می کنیم که مانده است تا بزرگ شویم، بگذریم... مصادیق غرور و بی احترامی به حضار خیلی زیاد و گوناگون است. حس بد منتقل نکنید.

موضوعاتی که در کنترل شما نیست.

مواردی مثل قطعی برق، افتادن صفحه پروژکتور، خاموش شدن ناگهانی پروژکتور و... به هیچ عنوان نقصی را متوجه شما نمی کند. در این مواقع، خونسردی خودتان را حفظ کنید. خیلی خونسرد در محل ارائه تان پشت کامپیوتر بایستید و اجازه دهید دوستانتان رفع مشکل کنند. البته اگر کامپیوترتان ویروسی باشد و ناگهان وسط کار هنگ کند، نقص متوجه شماست. گفته باشم

چگونه تشخیص دهیم که از کدام آزمون آماری استفاده کنیم؟

چنانکه دواس (1383) اشاره می کند شکل پرسش و طبقات پاسخ بر کار شما تاثیر می گذارد. شما باید اول تشخیص بدهید که سوال شما در کدام نوع مقیاس های فوق است که توضیح دادیم. مثلا اگر بپرسید از چه نوع کاری برخوردارید و برایش گزینه هیچ، پاره وقت، تمام وقت بگذارید متغیر ترتیبی است. اگر بپرسیم چند ساعت در هفته کار می کنیدو برایش گزینه 1- 10؛ 11- 20؛ 21- 30 و ... بگذارید، متغیر ترتیبی است. اگر بپرسیم چند ساعت در هفته کار می کنید و خودش بصورت باز جواب دهد، متغیری فاصله ای است.
سپس بدانید که سطوح بالای سنجش هم اطلاعات بیشتری فراهم می آورد و هم دامنه روش های تحلیل گسترده تر می گردد اما اغلب اندازه گیری در سطوح پایین تر عاقلانه تر است و می توان سطح سنجش فاصله ای را به پایین تر از خود مثلا به ترتیبی تغییر داد. اما سرمد و همکارانش(1382) معتقدند که مرجح است که داده ها در بالاترین سطح مقیاس گرداوری شود زیرا تحلیل داده های آماری به مقیاسی بستگی دارد که داده ها با آن گرداوری شده اند. این دومین اختلاف نظر. حال باید چه کرد؟

از همان ابتدای طراحی سوالات پرسشنامه یا ابزار گرداوری اطلاعات و داده هایتان سعی کنید بالاترین مقیاس(مثلا فاصله ای) که دقیق تر از پایین ترهاست را درنظر بگیرید. سپس به طور روشن و واضح مشخص کنید که سوال شما در کدام مقیاس است.در غیر اینصورت باید با متخصص این کار و تحلیل گر روش شناسی وآمار مشورت کنید. علاوه بر این باید بدانید که نوع تحقیق شما چیست؟ اغلب تحقیقات دو متغیره و چند متغیره اند. مثلا یک طرف متغیرهای مستقل یا پیش بین و در طرف دیگر متغیر وابسته یا ملاک قرار دارد. برای انتخاب آزمون مناسب تشخیص مقیاس هر دو نوع متغیر لازم است. مثلا ترتیبی- ترتیبی اند یا ترتیبی- فاصله ای یا اسمی- ترتیبی و غیره.
نوع مسکن و وضعیت تاهل، غالبا اسمی اند. وضعیت اشتغال اگر بپرسیم که شغل شما چیست و هر کسی به صورت باز جواب دهد اسمی چند حالته خواهد بود. اگر شغلش را بپرسیم و برایش چند گزینه مثلا برحسب مقبولیت و منزلت در جامعه بگذاریم، ترتیبی خواهد بود مثلا گزینه ها را بگذاریم: کارکنان تخصصی و فنی؛ مدیران و مقامات و مالکین؛ کارمندان ادارات و فروشگاه ها؛ کارگران و... اما اگر از شاخص های وجهه شغلی یا شاخص اجتماعی- اقتصادی استفاده شود متغیر وضع شغلی در سطح فاصله ای خواهد بود. یکی از دلایل عدم اتفاق نظر اساتید و دانشجویان در بکارگیری آزمون های آماری مشخص، همین انعطاف و تغییر در نحوه سنجش و اندازه گیری متغیرهاست.

3- مقیاس های متغیرها و مسیر اجرا و تفاسیر خروجی ها
اگر دو متغیر اسمی باشند مثلا یک طرف سن (جوان، میانسال، کهنسال) و طرف دیگر مهاجرت (رضایت به مهاجرت، عدم مهاجرت) برای تحلیل رابطه اشان از جدول توافقی استفاده می کنیم به شرطی که متغیر مورد بررسی مقولاتش کمتر از8 باشد.
نحوه اجرا در SPSS
Analyze-Descriptive Statistics- Crosstabs
بعد ازین سه مرحله باکسی باز می شود که در آن متغیر مستقل را به Columns و متغیر وابسته را به بخش Rows می بریم و OK.
اما پرکاربردتر از این برای دو متغیر اسمی، آزمون کی دو (Chi-square test) است. مانند رابطه بین دو متغیر جنسیت و رشته تحصیلی.
نحوه اجرا در SPSS
Analyze-Descriptive Statistics- Crosstabs
بعد ازین سه مرحله باکسی باز می شود که در آن متغیر مستقل را به Columns و متغیر وابسته را به بخش Rows می بریم.
قبل از Ok ، گزینه Statistics را می زنیم و در باکسی که باز می شود Chi-square را کلیک می کنیم و سپس ادامه و سپس گزینه Cells را کلیک کرده و بر روی گزینه های Expected ون Observed (فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار) تیک می زنیم. بعد ادامه و OK.
نحوه تفسیر خروجی کی دو:
در جدول محاسبه شده، به مورد Asymp.Sig نگاه می کنیم که اگر مقدار عددی آن از 05/ کمتر باشد پی می بریم که با احتمال 95درصد رابطه بین دو متغیر معنی دار است.
شاخص های دیگری هم برای این کار هستند که مبتنی بر کی دو اند مانند ضریب همبستگی کرایمر، توافق پیرسون، فی، چوپوروف.
شاخص هایی هم که مبتنی بر کاهش نسبی خطا (PRE) هستند عبارت اند از ضریب همبستگی لامبدا، یول، گودمن و کروسکال، ضریب عدم اطمینان.
پیشنهاد می شود بیشتر از شاخص های مبتنی بر کاهش نسبی خطا استفاده شود.
مسیر بیشتر این شاخص های مقیاس اسمی همان مسیر کی دو است که باید هر کدام راکه نیاز بود تیک بزنید. تفسیر اغلب آنهاهم باز به همان شکل است. این شاخصها تنها قدرت رابطه را نشان می دهند و بیانگر جهت نیستند. در اغلب آنها صفر نشان گر عدم ارتباط و 1 نشان گر رابطه کامل است و بین صفر تا3/ ضعیف و 3/ تا 6/ متوسط واز 6/ تا یک رابطه قوی می باشد.
ضریب یول شدت همبستگی بین دو متغیر اسمی دو مقوله ای را می سنجد. مانند جنسیت(زن- مرد) با تحصیلات (باسواد- بی سواد)
روش اجرا در SPSS
Analyze-Correlate-Distance
باکسی باز می شود و هر دو متغیر را به سمت راست منتقل می کنیم. سپس این ها را به ترتیب کلیک می کنیم
Similarities-Measure- Binary-Yule-Continue-Ok

اگر دو متغیر ترتیبی باشند
اگر بخواهید آماره های توصیفی مناسب برای دو متغیر ترتیبی (مانند پایگاه اجتماعی و دینداری) را بکارببرید از یکی از این موارد به تناسب تحقیقتان استفاده کنید: جدول توافقی، تاو کندال، دی سامرز، گاما، سپیرمن، ضریب کاپای کوهن.
محل اجرا در نرم افزار هم مانند کی دو و شاخص های مبتنی بر PRE در مسیر زیر است:
Analyze-Descriptive Statistics-Crosstabs
تفسیر هم باز بدان شکل است که اگر آزمون معنی داری کمتر از 05/بود بین این دو متغیر رابطه هست.
اگر بخواهید آمار استنباطی دو متغیر در مقیاس ترتیبی را به دست آورید از آزمون معنی داری سپیرمن و گاما استفاده کنید.

اگر دو متغیر فاصله ای باشند
روش تحلیل مناسب برای دو متغیر در مقیاس فاصله ای (مثلا میزان مطالعه حسب ساعت و مقدار معدل) جدول توافقی و نمودار پراکنش است. ترجیحا نمودار پراکنش بهتر است. این کار برای آن است تا ماهیت این ارتباط بین متغیرها مشخص شود که ارتباطشان خطی یا غیرخطی است. شدت هم بطور نسبی نشان داده می شود طوری که هر چه نقاط به هم نزدیک تر و حول خط باشند همبستگی قوی تر است. جهت این ارتباط هم از روی نمودار مشخص است. بدین صورت که اگر توزیع شکلی کشیده از جنوب غربی به شمال شرقی داشت، رابطه مثبت است و اگر شکلی کشیده از جنوب شرقی به شمال غربی داشت، رابطه معکوس است.
روش اجرا در SPSS
به این ترتیب عمل کنید:
Graphs-Scatter.Dot-Simple Scatter- Define
در باکسی که باز می شود متغیر وابسته یا ملاک را به بخش Y و متغیر مستقل یا پیش بین را به X منتقل کنید. بعدOK.
در آمار استنباطی هم دو آزمون مخصوص مقیاس فاصله ای اند:
ضریب همبستگی پیرسون(Pearson’s correlation coefficients) و تحلیل رگرسیون(Regression Analysis)
روش اجرا در SPSS
مطابق موارد زیر به ترتیب، کلیک کنید:
Analyze- Correlate- Bivariate
در باکسی که باز می شود متغیرهای مورد نظر را به سمت راست منقل کنید. در همان باکس روی پیرسون تیک بزنید. بعد روی Option کلیک کنید. در باکسی که باز می شود Means and Standard Dev و Cross-Product dev را تیک بزنید بعد ادامه و OK.
تفسیر جدول
اگر sig کمتر از 05/ بود بین این دو متغیر همبستگی وجود دارد. مقدار پیرسون هم بیانگر شدت این رابطه است. یعنی اگر مقدار پیرسون بین صفر تا 3/ بود ضعیف و اگر بین 3/ تا 6/ بود متوسط و اگر بیشتر از 6/ بود قوی است. این قراردادی است ولی معمولا در تفسیر نتایج و تحقیقات مختلف از آن پیروی می شود.
اگر فرضیه شما دو دامنه است یعنی جهتی در فرضیه مشخص نکرده اید در تیک های بالا، دودامنه(2 tailed) که بصورت پیش فرض فعال است را مارک دار انتخاب کنید.

اگر متغیری اسمی و دیگری ترتیبی باشد
آمار توصیفی مناسب برای یک متغیر اسمی (محل زندگی: شهر- روستا) و ترتیبی (میزان رضایت از زندگی) می تواند یکی از این موارد باشد:
ضریب همبستگی لامبدا، گودمن و کروسکال، وی کرامر، چوپوروف.
آمار استنباطی هم بهتر از بقیه آزمون من- ویتنی (Mann- Whithney) می باشد. از این طریق میانگین بین دو متغیر را مقایسه می کنیم. باید واریانس ها برای دو گروه یکسان باشد.
روش اجرا در SPSS
به این ترتیب عمل می کنیم:
Analyze- Nonparametric- 2 independent samples
در باکسی که باز می شود متغیر وابسته یا ملاک را به بخش Test Variable List می بریم و مستقل را به Grouping Var . زیر آن گزینه Define G را کلیک کرده و  جلوی group1  عدد 1 (یا کدی که به متغیر داده اید) و جلوی Group2 عدد 2 (یا کدی که به متغیر داده اید) واردمی کنیم. بعد ادامه، در همان باکس اول، من ویتنی را تیک می زنیم، ادامه و OK.
تفسیر جدول خروجی این هم بر مبنای  سیگ می باشد که اگر کمتر از 5صدم بودنتیجه می گیریم که تفاوت بین میانگین ها معنی دار است.

اگر متغیری اسمی و دیگری فاصله ای باشد
مناسب ترین آزمون برای وقتی که متغیری اسمی (نوع قومیت: کرد، فارس، آذری) و دیگری فاصله ای (بهره هوشی، میزان درآمد و...) باشد دو مورد است: تی ستودنت (student’s t-test) یا تحلیل واریانس یکطرفه (One way ANOVA).
تی ستودنت سه حالت دارد(یک نمونه ای، نمونه های جفت یاوابسته، دو نمونه مستقل) وقتی از یک نمونه ای استفاده می کنیم که مقدار میانگین و انحراف معیار جامعه را داشته باشیم که در اغلب تحقیقات این میسر نیست. از نمونه های جفت وقتی استفاده می کنیم که برای یک فرد دو نمره داشته باشیم مثلا میزان فشار خون دانش آموزان قبل و بعد از کنکور را بخواهیم با جنسیت (دختر و پسر) مقایسه کنیم. از دو نمونه مستقل هنگامی استفاده می کنیم که بین نمونه ها ارتباطی وجود نداشته باشد. مثلا مقایسه دانشجویان بین دو دانشگاه، مقایسه میانگین متغیری بین زنان و مردان.
روش اجرای t در SPSS
هر سه نوع آزمون تی ازین مسیر قابل دسترس و اجراهستند:
Analyze- Compare means- One Sample… /Paired Samples…/ Independent…
در یک نمونه ای، باکسی که باز می شود مقدار ثابت (مقدار آزمون) را می خواهد که باید وارد کنید. در دونمونه مستقل وقتی باکس باز شد متغیر وابسته را به بخش Test Var منتقل می کنیم و متغیر مستقل را به Grouping Var و سپس زیر خودش Define رو می زنیم و کدهای 1 و2 را جلوی گروپ 1 و2 می زنیم.
تفسیر همه یکسان است که وقتی Sig کمتر از 05/ باشد نتیجه می گیریم که تفاوت میانگین ها معنادار است. خروجی تی با دو نمونه مستقل دارای دو جدول است که جدول دوم دارای سه مقدار Sig است. سیگ اول (زیر عبارت Levene’s Test for…) بیانگر همسانی یا نابرابری واریانس دو گروه است. یعنی اگر سیگ بیشتر از 5درصد بود نتیجه می گیریم که واریانس ها برابرند. (این سیگ تعیین کننده نوع ارتباط میانگین ها نیست) لذا می رویم سراغ سیگ دوم که در زیرعنوان T- Test for Eq و در روبروی عنوان Equal Variances Assumed قرار دارد اگر مقدار آن کمتر از 05/ بود نتیجه می گیریم تفاوت میانگین ها معنادار است. اما اگر مقدار سیگ لِوِن (زیر عبارت Levene’s Test for…) کمتر از 05/ بود نتیجه می گیریم که واریانس ها نابرابرند و لذا می رویم سراغ سیگ سوم که در زیرعنوان T- Test for Eq و در روبروی عنوان Equal Variances NOT Assumed و از روی این مقدار تشخیص می دهیم که تفاوت میانگین ها معنادار است یا نیست که اگر کمتر از 05/ بودمعنادار است.(برای توضیح بیشتر و راهنمایی کامل به اثر مفید آقای سعید گودرزی با عنوان کاربرد آمار در علوم اجتماعی، 1388، صفحات 226-244 مراجعه نمایید)
تحلیل واریانس را هنگامی باید استفاده کرد که واریانس دو گروه یکسان باشد. چگونه ازین مطلب مطلع و مطمئن شویم؟ با آزمون لون.
تحلیل واریانس هم سه حالت دارد(یکطرفه، دوطرفه، چند طرفه). در یکطرفه تاثیر یک متغیر مستقل بر وابسته(مانند  جنسیت بر میزان درآمد)، در دو طرفه دو متغیر مستقل بر وابسته و در چند طرفه تاثیر چند متغیر مستقل بر وابسته سنجیده می شود که غالباً تحلیل واریانس یکطرفه کاربرد بیشتری دارد.
روش اجرا در نرم افزار SPSS
تحلیل واریانس یکطرفه ازین مسیر قابل دسترسی است:
Analyze- Compare means- One way ANOVA
در اینجا باکسی باز می شود که متغیر وابسته را به Dependent List برده و متغیر مستقل را به Factor. سپس اگر اطلاعات بیشتری خواستید روی Option کلیک می کنید و گزینه های Descriptive، Homogeneity of Variance، Means plot را تیک می زنید. بعد ادامه و OK.
برای تحلیل واریانس دو طرفه این مسیر را طی می کنیم:
Analyze- General linear Model- Univariate
متغیر وابسته به بخش Dependent Var و متغیر مستقل به Fixed Factor. برای دریافت اطلاعات بیشتر روی Option کلیک می کنیم. باکسی باز می شودکه در آن متغیرهای مستقل (دوتا در سمت چپ در کادر Factor(s) and Factor) را به سمت راست (کادر Display Means for) منتقل می کنیم. سپس این موارد را در زیر تیک می زنیم:Homogeneity, Estimate, Descriptive بعد ادامه و قبل از ok کردن اگر خواستید می توانید نمودار را هم رسم کنید. برای اینکار روی Plots کلیک کرده و یکی از متغیرهای مستقل را به بخش Horizontal و متغیر مستقل دیگر را به Separate منتقل می کنیم.

این مطالب زیر در فرصت های آتی انشاالله اضافه خواهند شد.
تا کی اندر دام وصل آرم تذروی خوش خرام
در کمینم و انتظار وقت فرصت می‌کنم(حافظ)

-نحوه محاسبه ضریب آلفای کرونباخ
-تشریح نمونه گیری و فرمول کوکران و مقادیر آن
-رگرسیون و تفسیر خروجی های آن
-نحوه کامپیوت کردن سوالات یک متغیر در پرسشنامه با استفاده از نرم افزار
-اهمیت استفاده از نمودار و چارت متناسب با مقیاس ها

پرسشنامه موانع برند سازی محصولات و خدمات ( محقق ساخته)

بسمه تعالی

صاحبنظر گرامی؛

پرسشنامه‌ حاضر به منظور تعیین موانع برند سازی محصول گردوی  تویسرکان،  جهت پاسخگویی بهتر و موثرتر در یافتن مهمترین موانع تاثیر گذار بر برند سازی این محصول مهم تنظیم گردیده است . همکاری شما در تکمیل دقیق این پرسشنامه پژوهشگران طرح را به نتایج دقیقتر و قابل اتکاتری در این زمینه رهنمون خواهد ساخت .

با سپاس فراوان از صرف زمان و توجه شما

به عنوان تولید کننده یا توزیع کننده، سابقه شما در تولید گردو یا حضور در بازار گردو چقدر است؟

زیر 5 سال                                     5 تا 10 سال                                                10 تا 20 سال                                             بالای 20 سال

به عنوان کارشناس، در کدامیک از ارگان‌های زیر مشغول به خدمت هستید؟

سازمان جهاد کشاورزی                       سازمان بازرگانی                          اساتید بخش کشاورزی                          اساتید بخش بازاریابی

ردیف	سئوال	خیلی موافق	موافق	متوسط	مخالف	خیلی مخالف
1	محصول گردوی دارای نام تجاری خاص با قیمت بالاتری نسبت به گردوهای بدون نام عرضه می شود.
2	قیمت بالای گردوی یک عرضه کننده باعث خواهد شد که ازگردوی عرضه کنندگان دیگر استفاده شود.
3	وجود نام تجاری صرفا باعث افزایش قیمت محصول است و مزیت دیگری ندارد .
4	اگر مشتری به نام تجاری خاصی اطمینان داشته باشد حاضراست محصول گردوی آن را گرانتر بخرد.
5	گردوهایی که نام تجاری دارند عموماً کیفیت بهتری نسبت به گردوهای بدون نام تجاری دارند .
6	اگر نام تجاری معتبری بر روی بسته بندی گردو باشد نشان دهنده کیفیت بالای آن است.
7	اگر کیفیت گردوی یک توزیع کننده مطلوب باشد، میزان خرید مشتریان از محصولات سایرین کمتر است.
8	گردو محصولی است که باید در زمان خرید آزمایش شود و اعتماد به نام تجاری و بسته بندی گردو صحیح نیست.
9	اگر گردو در بسته بندی های با کیفیت ارائه شود، مشتری برای آن بهای بیشتری پرداخت می کند.
10	بسته بندی گردو باعث ماندگاری و کیفیت بالاتر آن خواهد شد.
11	اگر گردوی بسته بندی شده دارای نام تجاری معتبری نباشد،  قابل اعتماد نیست .
12	مشتری ایرانی ترجیح می‌دهد گردو را به همراه سایر خشکبار مصرف نماید.
13	مشتری ایرانی ترجیح می‌دهد عرضه گردو و سایر خشکبار در بازار به صورت جداگانه باشد.
14	اگر گردو با نام تجاری معتبر در فروشگاه ها موجود باشد، میزان خرید مشتری از آن بیشتر است.
15	اگر گردو با نام تجاری معتبر در فروشگاه وجود نداشته باشد، مشتری برای یافتن آن به فروشگاه دیگر خواهد رفت.
16	مشتری ایرانی برای خرید گردو ، خود را مقید به یک نام تجاری نمی داند.
17	هزینه های ایجاد نام تجاری برای گردو به میزانی است که صرفه اقتصادی ندارد.
18	هزینه های ایجاد نام تجاری در حدی است که تولید کننده و توزیع کننده توانایی ایجادآن را ندارند.
19	صرف هزینه برای ایجاد نام تجاری ، در افزایش فروش محصول گردو موثر است.
20	صرف هزینه برای ایجاد نام تجاری ،باعث کاهش میزان سود آوری محصول گردو است .
21	ایجاد نام تجاری باعث افزایش قیمت تمام شده گردو خواهد شد.
22	به دلیل قیمت تمام شده بالای گردو در ایران ، ایجاد نام تجاری تاثیری بر بهبود تجارت گردو ندارد.
23	ایجاد نام تجاری ارتباطی با بهای تمام شده گردو ندارد .
24	تولید مکانیزه و ارزان گردو ،هزینه های ایجاد نام تجاری برای آن را توجیه می کند.
25	وجود نام تجاری برای یک محصول باعث افزایش سود آوری فروش آن خواهد شد.
26	وجود نام تجاری برای یک محصول باعث ایجاد وفاداری و تکرار خرید مشتریان می گردد .
27	تجار علاقه مند به استفاده از نام تجاری اختصاصی برای گردوی تولیدی یا توزیعی خود هستند.
28	استفاده از نام تجاری امکان فروش محصول با قیمت بالاتر را فراهم می آورد .
29	ایجاد نام تجاری فرایندی است که باید در بلند مدت بر سود آوری محصول تاثیر بگذارد.
30	اجبار تجار گردو به ایجاد نام تجاری موجب ایجاد برند های موفق برای این محصول خواهد شد.
31	وضع مالیات بر تجارت گردوی بدون برند می‌تواند مشوق تجار برای ایجاد نام تجاری موفق باشد.
32	اگر الزامی به ایجاد نام تجاری وجود نداشته باشد ، تجار گردو اقدام به ایجاد آن نخواهند نمود .
33	اگر نام تجاری بر اثر فشارهای دولتی ایجاد گردد ارزش مورد نظر را پیدا نخواهد نمود .
34	حمایت دولت از ایجاد نام تجاری ، باعث ایجاد برندهای موفق در بازار گردو خواهد گردید .
35	وضع تشویقات مانند معافیت‌های مالیاتی در ایجاد نام تجاری برای محصول گردو موثر است .
36	تجار باید بدون انگیزش‌های حمایتی و تحت شرایط رقابتی احساس نیاز به ایجاد نام تجاری نمایند تا موثر باشد.
37	حمایت از ایجاد برند در کشور ما بر برندسازی موثر نبوده  و تنها تحمیل هزینه به دولت است .
38	اعطای تسهیلات به تجار گردو، برای ایجاد نام تجاری در کوتاه مدت ، باعث ایجاد برندهای موفق در بازار خواهد گردید .
39	اعطای تسهیلات به تجار گردو، برای ایجاد نام تجاری ، باعث تشویق تجار به ایجاد نام تجاری خواهد شد.
40	تجار باید بدون دریافت تسهیلات و با هزینه خود اقدام به برند سازی نمایند تا در آینده برای ارتقای آن تلاش بیشتری نمایند  .

پرسشنامه کیفیت خدمات الکترونیکی بانکی ( محقق ساخته)

بسمه تعالی

مشتری گرامی؛

پرسشنامه‌ حاضر به منظور بررسی رابطه کیفیت خدمات تکنولوژی محور( خدمات بانکی الکترونیکی) و رضایت و وفاداری مشتریان در بانک ملت شهرستان تهران،  تنظیم شده است. همکاری شما در تکمیل دقیق این پرسشنامه پژوهشگران طرح را به نتایج دقیق‌تر و مفیدتری در این زمینه رهنمون خواهد ساخت.

                                                                         با سپاس فراوان از صرف زمان و توجه شما

1. جنسیت:             مرد                            زن

2. سن :           زیر 20 و 20 سال               21 تا 30 سال                 31 تا 40سال                 بالای 40 سال

3. میزان تحصیلات:   زیر دیپلم و دیپلم             کاردانی               کارشناسی              کارشناسی ارشد و بالاتر

4. میزان درآمد ماهانه:      کمتر از 500 هزار تا 500 هزار تومان                      501 تا 800 هزار تومان      

  801 تا یک میلیون و 100 هزار تومان           یک میلیون و 101 هزار تا یک میلیون و 400 هزار تومان           

 بالاتر از یک میلیون و 400 هزار تومان

5. مدت زمانی که مشتری این بانک بوده اید:

کمتر از 6 ماه                            بین 6 تا 12 ماه                       بین 1 تا 3 سال           بیش از 3 سال

6. فراوانی کاربری ماهانه یا دفعاتی که از خدمات الکترونیکی این بانک در ماه استفاده می نمائید:

5 بار                     بین 5 تا 10 بار                بین 10 تا 20 بار                            بالای 20 بار

7. آیا امکان دسترسی به اینترنت پر سرعت دارید؟   بلی                    خیر

8. . امکان دسترسی به اینترنت از:  منزل             محل کار                  دانشگاه              کافی نت                  سایر

9. . سطح دسترسی به اینترنت: تمام ساعات شبانه روز              اغلب ساعات شبانه روز         فقط در ساعتهای اداری         ساعات محدودی از شبانه روز

	گویه	بسیار زیاد	زیاد	متوسط	کم	بسیار کم
10	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک استفاده آسانی دارد.
11	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک کاربر پسند است.
12	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک دقیق و بدون خطاست.
13	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک قابل اعتماد است.
14	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک هرگز خراب نمی شود.
15	من در زمان استفاده از تکنولوژی الکترونیکی این بانک احساس امنیت می کنم.
16	من اطمینان دارم که ریسک کار با این تکنولوژی الکترونیکی پایین است.
17	امنیت تبادل اطلاعات من در استفاده از تکنولوژی الکترونیکی این بانک حتی در زمان خرابی تکنولوژی الکترونیکی نیز پابرجاست.
18	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک برای مشتریان شخصی سازی شده است.
19	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک من را بوسیله نامم می شناسد.
20	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک اطلاعاتی را که می خواهم به طور دقیق ارائه می دهد.
21	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک اطلاعات را به طور کافی ارائه می دهد.
22	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک در ساعات اداری و کاری کاملا قابل دسترسی است.
23	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک گزارش‌ها و رسیدهایی را که می خواهم کاملا ارائه می دهد.
24	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک آزادی عمل و راحتی استفاده را حتی در زمانی که در حال حرکت هستم( در سفر یا در اتومبیل) به من ارائه می دهد.
25	در زمان استفاده از تکنولوژی الکترونیکی این بانک احساس راحتی بیشتری نسبت به زمانی که به صورت حضوری به کارکنان بانک مراجعه می کنم، دارم.
26	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک به من اجازه می دهد تا عملیات بانکی مورد نظرم را به سرعت انجام دهم.
27	تکنولوژی الکترونیکی ارائه شده توسط این بانک پشتیبانی لازم و کافی را در زمانی که زمان کمی دارم به من ارائه می دهد.
28	زمانی که به بخش خدمات مشتریان این بانک متصل می شوم درخواست من سریع انجام می گیرد.
29	زمانی که به بخش خدمات مشتریان این بانک متصل می شوم خواسته ام به بهترین وجه انجام می شود.
30	زمانی که به بخش خدمات مشتریان این بانک متصل می شوم سامانه مورد نظر به خوبی مجهز است.
31	زمانی که به بخش خدمات مشتریان این بانک متصل می شوم سامانه مورد نظر اطلاعات شخصی من را ارائه می‌دهد.
32	زمانی که به بخش خدمات مشتریان این بانک متصل می شوم سوالاتم بی‌درنگ پاسخ داده می شوند.
33	زمانی که مشکلی پیش بیاید کارکنان بخش خدمات مشتریان این بانک نهایت دلسوزی و همکاری را می نمایند.
34	کارکنان این بانک به حد کافی برای حل مشکلات آموزش دیده و ماهر هستند.
35	کارکنان این بانک به سرعت مشکلات من را بررسی و حل و فصل می کنند.
36	این بانک جریمه عادلانه‌ای را برای اشتباهات خود می پردازد.
37	به دلیل عدم قطعی شبکه در این بانک من به راحتی به اطلاعات مورد نیازم دسترسی پیدا می کنم.
38	به دلیل توزیع مناسب شعب و دستگاه‌‌های خود پرداز این بانک در سطح شهر، من به‌راحتی امور بانکی خود را انجام می دهم.
39	زیر ساخت‌های الکترونیکی مناسب جهت انجام امور بانکی الکترونیکی و تکنولوژی محور توسط این بانک به خوبی ایجاد شده است.
40	در زمان استفاده از اینترنت برای خدمات بانکداری الکترونیکی این بانک، من به‌راحتی به وب سایت و اطلاعات حساب خود دسترسی پیدا می کنم.
41	خدمات الکترونیکی این بانک حتی برای افراد سالخورده و مسن نیز به‌راحتی در دسترس و قابل استفاده است.
42	رویهم رفته من از این بانک رضایت دارم.
43	من فکر می کنم که در انتخاب این بانک کار درستی را انجام داده ام.
44	خدمات الکترونیکی این بانک به خوبی انتظارات من را پوشش می دهد.
45	من از خدمات الکترونیکی این بانک بسیار لذت بردم.
46	من این بانک را به دیگران نیز پیشنهاد می دهم.
47	در بیشتر مواقع این بانک اولین انتخاب من نسبت به سایر بانکهاست.
48	من امیدوارم که در آینده تعامل کاری بیشتری با این بانک داشته باشم.