پایان نامه

http://payannameh2013.blogsky.com/ 

اگر می خواهید پایان نامه شروع کنید به سایت من بیایید با هم فکری بریم جلو........ 

بهروز نقویان

یک مصاحبه خوب برای آزمون دکتری

یک مصاحبه خوب برای آزمون دکتری

یک مصاحبه خوب برای آزمون دکتری : قبل از اینکه مصاحبه شویم چه کارهای انجام دهیم؟

با خواندن اخبار و اطلاعات مربوط به سایت های خبری تحلیلی ، در مورد مسائل داخل و خارج از کشور آگاه شوید.بهتر است آرشیو خبرها را با تاریخ یک هفته قبل نیز مطالعه نمایید. اگر در این مورد سوالی نشود که با تجربه ی برخی دوستان بعید به نظر می رسد باز چیزی از دست نداده اید.

خود را برای سایر سوالات احتمالی با تمرین برای پاسخ آماده نمایید.
با دقت لباس مناسبی بر تن نموده و با روی و مویی به اندازه ، آراسته در محل حاضر شوید.
هرگز هنگام ورود به اتاق مصاحبه در حال مرتب کردن ظاهر ، بالا کشیدن شلوار و صاف کردن لباستان نباشید. این کارها را باید قبل از ورود انجام داده باشید.

هنگام سلام در چشمان طرف مقابل نگاه کنید و در صورت دست دادن محکم و با اعتماد به نفس دست دهید.

بایدها در یک مصاحبه دکتری :

• با پشت صاف بنشینید و اندکی به جلو خم شوید. علاوه بر اینکه این حالت نشان دهنده علاقه و توجه شما به این گفتگوست، تنظیم بدن خودتان با شخص مصاحبه کننده، نشانه تحسین و موافقت شما با اوست.
• با حفظ حالت علاقمند چهره خود، اشتیاقتان را نمایش دهید. به موقع سر تکان داده و حرکاتی متناسب با آنچه میشنوید نشان دهید.
• فاصله مناسب بین خود و طرف مقابل را حفظ کنید. حداقل ۵۰ سانتیمتر
• استفاده از ادوکلن و عطریات را بسیار محدود کنید. بسیاری از افراد نسبت به عطریات حساسیت دارند. اگر از هر لحاظ مناسب باشید اما موجب سردرد مصاحبه کننده شوید، همه چیز خراب خواهد شد.
• اگر در آن واحد با بیش از یک مصاحبه کننده روبرو هستید، مراقب باشید که نگاهتان در حین پاسخ دادن به کسی که از شما سوال کرده است، لحظاتی نیز متوجه شخص دیگر شود و سپس دوباره به سمت نفر اول برگردید. فقط مراقب باشید که مانند تماشاچی تنیس به نظر نرسید.
• همیشه امکان وقفه در مصاحبه وجود دارد. در چنین مواقعی، از خیره شدن به مصاحبه گر که در حال انجام کاری فوری است، خودداری کنید و با اشاره او را متوجه کنید که در صورت لزوم، میتوانید بیرون منتظر بمانید.

نبایدها در یک مصاحبه دکتری :

• نباید پس سر یا گردن خود را بمالید، حتی اگر واقعا دچار گرفتگی گردن شده اید. چنین حرکتی شما را بی علاقه نشان میدهد.
• نباید دست به سینه بنشینید. این حرکت ظاهری غیر دوستانه و غیر متعهد به شما میدهد.
• نباید پاهایتان را روی هم انداخته و با بیخیالی پای رویی را بلرزانید. اینکار توجه شخص مقابل را منحرف کرده و در ضمن نشانه میزان ناراحتی و نا امنی شماست.
• نباید بدن خود را به سمت درب متمایل کنید. به این ترتیب به نظر میرسد که هر لحظه آماده فرار هستید.
• نباید در حالت نشسته قوز کنید. این حالت شما را بی علاقه و بدون آمادگی نشان میدهد.
• نباید با نگاهی خالی به طرف مقابل خیره شوید. این حالت، نگاه کسی است که میخواهد خود را از شخص مقابل دور نگهدارد.

چگونه با مصاحبه دکتری روبرو شویم؟

-  مروری بر دروس و مطالب کلیدی : با اینکه سوالات علمی جلسه مصاحبه آزمون دکتری مرتبط با دروس اصلی رشته و گرایش انتخابی داوطلب می باشند

ولی متأسفانه آزمون کتبی برخی رشته ها از چنین دروسی نبوده است و رتبه خوب آزمون کتبی به معنای آمادگی در این دروس نمی باشد. یکی از بهترین کارهایی که باید تا زمان دعوت به مصاحبه ها انجام دهید مرور این دروس است.

اگر چند گرایش مختلف را انتخاب کرده اید و نمی دانید به کدام دعوت خواهید شد بهتر است دروس عمومی رشته خود را مرور کنید. معمولا فاصله بین اعلام اسامی معرفی شدگان به مصاحبه و جلسات مصاحبه چندان زیاد نیست و به تأخیر انداختن مطالعه تا آن زمان کار مناسبی به نظر نمی رسد.

۲-  اطلاع نسبی از دانش روز:  سعی کنید خلاصه مقالات ( Abstract )  ماههای اخیر یک نشریه معتبر در زمینه کاری خود را مطالعه کنید. اگر آشنایی شما با زبان زیاد نیست از منابع فارسی استفاده کنید. به هر حال سعی کنید از موضوعات جدید مطلع گردید.

۳-  آگاهی از جهان پیرامون: اگر داوطلب رشته هایی نظیر مدیریت ، اقتصاد و نظایر آنها هستید سعی کنید با مطالعه اخبار و اطلاعات مربوط به سایت های خبری تحلیلی در مورد مسائل داخل و خارج کشور آگاهی یابید و با مرور مسائل در ذهن خود برای سوالهای احتمالی پاسخ هایی آماده نمایید.

۴- تهیه توصیه نامه ها : معمولا در مدارک دعوت به مصاحبه دانشگاه ها، دو یا سه توصیه نامه از اساتید دوره کارشناسی ارشد داوطلب خواسته می شود که یکی از آنها باید از استاد راهنمای وی باشد. اگر رتبه تان به گونه ای است که قطعا به مصاحبه دعوت خواهید شد می توانید از همین الان به فکر تهیه این توصیه نامه ها باشید. روزهای بعد از معرفی اسامی مصاحبه شوندگان روزهای باارزشی است که بهتر است صرف چنین کارهایی نشود. ضمن اینکه ممکن است در فرصت بعد از اعلام اسامی دسترسی به استاد مورد نظرتان ممکن نباشد. نمونه متن های معرفی نامه اساتید به زودی بر روی سایت پی اچ دی تست قرار خواهد گرفت ولی به هر حال کلیت این نامه ها تأیید صلاحیت داوطلب برای ادامه تحصیل در مقطع بالاتر است.

این موضوع به ویژه برای داوطلبانی که سالها قبل فارغ التحصیل شده اند و دانشگاه محل تحصیل شان جز انتخاب های آنها می باشد مفید است و زمینه ای محترمانه برای یادآوری خاطرات و ارزیابی های آنها است.

۵- سر و سامان دادن به پایان نامه : اگر در ترم آخر کارشناسی ارشد هستید و مقاله ای هم ندارید تلاش کنید در زمان باقی مانده پایان نامه خود را به جایی برسانید. همراه داشتن پرینت نهایی کارتان هم تا حدی کمکتان خواهد کرد.

۶-  تدوین رزومه : اگر کارهای پژوهشی خاصی انجام داده اید از همین الان می توانید کار نگارش رزومه خود را انجام دهید. رزومه ای که در فرصت کافی نگارش یافته و تصحیح شده است با رزومه ای که با عجله نوشته شده است متفاوت خواهد بود.

۷- تمرین مکالمه: در صورتی که آشنایی تان با زبان انگلیسی در حدی است که ارزش سرمایه گذاری دارد شروع به تمرین مکالمه کنید. همه ما می توانیم با همین میزان آشنایی با زبان انگلیسی مکالمه بهتری داشته باشیم. برای این کار لازم نیست به زبان انگلیسی مسلط باشید؛ آن قدر تمرین کنید که مطمئن باشید مکالمه تان به اندازه سطح آشنایی تان با زبان انگلیسی ارتقا یافته است.

۸-  روش تحقیق : اگر داوطلب رشته هایی هستید که درس روش تحقیق را گذرانیده اید آگاه باشید که آشنایی با روش تحقیق از مهمترین مباحث در ارزیابی شما است.

۹-  جمع و جور کردن کارها : سعی کنید همه کارهای پژوهشی خود را مرتب و منسجم کنید. اگر اصل بعضی مقاله هایتان را ندارید و یا نسخه ای از پایان نامه تان را در دسترس نگاه نداشته اید هر چه زودتر مشکل را حل کنید. همراه داشتن نسخه کامل کارهای تحقیقی تان کاری است که برخی دانشگاه ها از شما خواهند خواست.

روزهای نزدیک مصاحبه دکتری :

 -  مدارکی که از سوی دانشگاه ها اعلام می شود را مرتب و منظم در پوشه ای زیبا قرار دهید. سعی کنید از کپی رنگی استفاده کنید به ویژه در مورد توصیه نامه اساتید. مدارک لازم معمولا شامل مدارک شناسایی (شناسنامه ، کارت ملی) ، مدارک تحصیلی (لیسانس و فوق لیسانس یا نامه تأیید معدل دوره فوق لیسانس) و موارد پژوهشی شما (پایان نامه، پذیرش مقالات و .. ) می باشد. پایان نامه را بعد از مروری بر آن به شما بازخواهند گرداند ولی سعی کنید پرینت مقالات را به تعداد دانشگاه ها تهیه کنید.

۲- با مراجعه به سایت دانشگاهها و مطالعه صفحه شخصی اساتید، موضوعات مورد علاقه و مقالات جدید آنها ( و در صورت امکان کتابهای جدید ) را مورد بررسی قرار دهید. موضوعات جدید بخش مهمی از سوالات جلسه مصاحبه را به خود اختصاص می دهد.

۳- معمولا از داوطلب خواسته میشود یکی از موارد زیر را به زبان انگلیسی بیان کند. سعی کنید برای هر یک از موضوعات زیر (و ترجیحا مواردی شبیه اینها ) یک پاراگراف را تمرین و حفظ نمایید. اگر بخت با شما یار باشد به کارتان خواهد آمد.

-  معرفی کوتاهی از خود

-  چرا ما باید تو را از بین بقیه انتخاب کنیم؟ ( نقاط قوت خود را در چه میدانی؟ )

-  انگیزه خود را از ادامه تحصیل بیان کن!

۴- سعی کنید خود را در جلسه مصاحبه تجسم کنید و به سوالات فرضی ارزیابان پاسخ دهید. این کار به کاهش اضطراب شما در جلسه مصاحبه کمک خواهد کرد.

۵- اگر می خواهید با اساتید خودتان که از ارزیابان شما در دانشگاه معرفی شده شما نیز هستند صحبت کنید بهتر است قبل از جلسه مصاحبه این کار را انجام دهید. در چنین ملاقات هایی که معمولا استرس جلسه مصاحبه را ندارد با خیال راحت و محترمانه از برتری ها و نقاط مثبت خود صحبت کنید. معمولا اینگونه صحبت ها بعد از جلسه مصاحبه به مذاق اساتید خوش نمی آید و به صلاح شما نیست!

۶- پایان نامه های دوره کارشناسی ارشد و کارشناسی خود را دوباره مرور کنید. تسلط به مطالب پایان نامه از جمله مسائل مهم در مصاحبه دکتری است. اگر واقعا به مطالب پایان نامه و موضوعات پیرامون آن آگاه هستید باید سعی کنید جلسه مصاحبه را به سمت اینگونه مسائل سوق دهید.

روز مصاحبه دکتری

- مصاحبه مانند یک برنامه پخش زنده است. شما فقط یک بار فرصت دارید ، قدر فرصت خود را بدانید!

- اگر وارد جلسه شدید و با سوالات انگلیسی مواجه شدید مضطرب نشوید. اساتید بعدی سوالات فارسی خواهند پرسید. همچنین ممکن است متنی به شما بدهند و از شما بخواهند که آن را معنا کنید.

- سعی کنید لوازم زیادی در دست نداشته باشید. لباس مناسب و رسمی بر تن نموده و با روی و مویی به اندازه ، آراسته در محل حاضر شوید.

- هنگام سلام در چشمان طرف مقابل نگاه کنید و در صورت دست دادن محکم و با اعتماد به نفس دست دهید.

- تکنیک چشمان براق: باید در صحبت های شما چهار چیز باشد: نشاط، سر زندگی، امید به پیشرفت و جستجوگری. و همین احساسات باید در لبخند و چشمان شما برق بزند.

- در طی مصاحبه به ساعت خود نگاه نکنید.

- تا دقیقه نود بازی کنید.این که شما یک قسمت مصاحبه را بد گذرانده اید نباید باعث شود ناامید شوید.چه بسا رقبایتان همین قدر هم بلد نباشند.

- عجله نکنید. قبل از جواب به سوالات فکر کنید.

- تمام وقت بودن دانشجو:  توجه داشته باشید که برای یک استاد خیلی مهم است که دانشجوی دکتری به صورت تمام وقت روی پایان نامه خود کار کند و اشتغال به کار می تواند تأثیر منفی بر روی نظر اساتید داشته باشد، البته در صورتی که کار فعلی شما در زمینه ای غیر از تدریس است. داشتن سابقه تدریس، نوشتن و یا ترجمه کتاب و از این قبیل کارهای تحصیلی می تواند به روند مصاحبه شما کمک کند.

- تأمین هزینه تحصیل: یکی از سوالاتی که حتما مطرح می شود، تأمین هزینه تحصیل شما خواهد بود.
آیا خودتان سر کار می روید؟ شخص یا اشخاص دیگری هزینه زندگی شما را تأمین می کنند؟ معمولا در مورد آقایانی که متأهل هستند یا سن نسبتا بالایی دارند طفره رفتن از این سوال ساده نیست و گفتن اینکه شاغل نیستید و دانشجوی تمام وقت خواهید بود با لبخند معنادار اساتید همراه می گردد!

- معرفی داوطلب و سوابق تحصیلی:  در ابتدا از دانشجو خواسته می شود که خود را معرفی کرده و به طور مختصر در مورد گذشته تحصیلی خود توضیح دهد. کار معرفی خود را سازمان یافته انجام دهید. سعی نکنید کارها را روی هوا و بدون برنامه انجام دهید . یک سازماندهی نادرست موثر نخواهد افتاد. نام دانشگاه محل تحصیل کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو پرسیده شده و در مورد پایین بودن بعضی نمرات توضیح خواسته می شود. این نکته را به خاطر داشته باشید که هر دانشجو در طول تحصیل خود ممکن است به دلایل مختلف از قبیل بیماری، مشکلات شخصی و … نمرات پایین کسب کرده باشد که پاسخ صادقانه در مورد علت این امر می تواند سبب جلب اعتماد اساتید حاضر در جلسه مصاحبه شود.  سعی نکنید چهره ای غیر واقعی از خود نشان دهید، نمرات و کارنامه پژوهشی شما بیانگر همه چیز است. می توانید یک پرونده مختصر از اطلاعات مقاطع مختلف تحصیلیتان، سوابق کاری و توانایی های خود تهیه کنید تا در صورت لزوم ارائه نمایید.

- انگیزه داوطلب برای ادامه تحصیل، اهداف علمی و شغلی آینده:  سعی کنید نشان دهید که دارای برنامه، رسالت شخصی، چشم انداز فردی و برنامه مشخص هستید. در مصاحبه مستقیم و غیر مستقیم بگویید که کاملا هدفدار این مسیر را انتخاب کرده اید و این یکی از گام های آینده شما است. البته این باید واقعیت داشته باشد و گرنه کلامی که واقعیت نداشته باشد نه باور می شود و نه تاثیرگذار است! پس راستگو باشید. به خاطر داشته باشید که داشتن انگیزه، کلید اصلی موفقیت در مصاحبه آزمون دکتری می باشد. شما توانایی عوض کردن عقیده اساتید را دارید و این امر میسر نمی شود مگر در صورتی که شما علاقه مندی و پیگیر بودن خود را نشان دهید و در پاسخ به سوالات صادق باشید.

-  اگر ترم چهارمی هستید و از زمانبندی شما برای دفاع پرسیدند، اکیدا از بیان اینکه من درس داشتم و نرسیدم و.. خودداری کنید و بگویید خودتان را می رسانید ان شاء الله.چون اگر قبول بشوید هم واقعا خود را خواهید رساند.

- تعداد مقالات ثبت شده در پایگاه های استنادی:  روی مقالات علمی پژوهشی خود مانور دهید. پژوهش ها و مقالات شخصی که در حوزه تحقیق شما می باشند در پذیرش شما نقش بسزایی دارند .مقالاتی دارای ارزش در ارزیابی می باشند که در نشریات معتبر منتشر شده باشند. هرکاری هر جایی داشته اید (تدریس، مقاله، همایش، ترجمه، مجله…)، فهرست کنید و از آنها تاییدیه فراهم کنید، یا خودشان را همراه داشته باشید.

در مجموع چاپ مقالات در مجلات معتبر، نمره معدل و پایان نامه، ارائه کارهای تحقیقی و پژوهشی که خودشان گویای مطلب هستند و نمره کتبی آزمون دکتری مهمترین و مؤثرترین نکات برای قبولی در آزمون دکتری می باشند.

- موضوع مورد علاقه برای رساله دکتری:  یکی از سؤالاتی که روز مصاحبه از شما پرسیده می شود، زمینه کاری مورد علاقه شماست. در پاسخ به این سوال هرگز نباید روی موضوع به خصوصی تأکید کنید، همچنین طوری پاسخ ندهید که گویی برایتان مهم نیست روی چه موضوعی کار کنید. بهتر است با پاسخ خود نشان دهید که هر چند روی چند زمینه کاری مسلط هستید ولی توانایی کار کردن روی موضوعات دیگر را هم دارید (یعنی انعطاف پذیر هستید). اگر حوزه مشخصی در کارهای تحقیقاتی مدنظر شماست و از حوزه هایی است که اساسی و استراتژیک است و مطمئن هستید که روی آن مسلط هستید می توانید بگویید که در زمینه پایان نامه دکتری از همین الان برنامه دارید.

- پذیرش دانشجو در سایر دانشگاهها: گاهی در مورد دیگر انتخاب های شما برای دکتری نیس سوال می شود. در دانشگاهی که اولین انتخاب معرفی شده تان است تا حدی بر روی مسئله تأکید کنند و بحث را کمی کش دهید و نشان دهید که با مزایای آن دانشگاه آشنا هستید. در مورد دو انتخاب دیگر توجیه کوچکی ارائه کنید و از آن رد شوید.

- برخی اساتید تا وقتی آن لفظی که در ذهنشان است گفته نشود، پاسخ را نمی پذیرند. سعی کنید طور دیگری جوابتان را تکرار کنید شاید موفق شوید!

-  بدانید که ۵ دقیقه اول مصاحبه بسیار مهم است . پس اقتدار، متانت و اعتماد به نفس خود را در این ۵ دقیقه به رخ بکشید.

- کاری کنید که استادان احساس نمایند شما رشته و دانشگاه را با علاقه و حساب و کتاب انتخاب کرده اید.

- در تمام طول مصاحبه تنها یک هدف داشته باشید: باید اثبات کنید که کاندیدای با ارزشی برای دوره دکتری هستید. اسیر پاسخگویی صرف به پرسش ها نشوید بلکه در هر پاسخی سعی کنید که حداقل یک دلیل به مصاحبه گر بدهید که شما را برای دکتری انتخاب کند. در هر پاسخی یک امتیاز کسب کنید. خود پاسخ ها مهم نیستند، تاثیر پاسخ ها مهم است. هر سوال را فرصتی بسازید برای بروز توانایی ها، دانایی ها و مهارت های خود. در یک پاسخ به تحقیقات گذشته خود اشاره کنید در یک پاسخ به نمره های خوب خود در دبیرستان، در یک پاسخ به تجربه کاری در جوابی دیگر به مهارت های ریاضی و آماری خود. لازم است که قبل از جلسه به مواردی که باید در خلال پاسخ ها به آن اشاره کنید فکر کنید و آن ها را یادداشت کنید. به هر پرسشی به چشم یک فرصت برای اثبات خود بنگرید.

- از اطلاعات خود بهینه استفاده کنید. مواردی را که از شما می پرسند به طرز ماهرانه ( ونه ناشیانه ای) به مواردی که می دانید ربط دهید. فرض کنید از شما سؤالی پرسیده شود که شما  جز مختصری از آن نمیدانید. بر همین مطلب تمرکز کنید. شروع کنید به توضیح آن به عنوان یک مقدمه و سعی کنید ارتباطهای ممکن را جستجو کنید. به تدریج مطالب به یادتان می آید و تازه گاهی ابداعاتی هم در همان لحظه می کنید!

- اگر مهارت های زبان و کامپیوتر را دارید و فرصتی پیش آمد، روی مهارت هایتان مانور دهید.

- در جلسه بیشتر بر روی توانمندی های خود مانور دهید و سعی نکنید که نقاط ضعف خود را توجیه کنید. مهم این است که گروه مصاحبه گر درک کند شما توانمندی های خوبی دارید و همه می دانند که هیچ کس جامع و بدون ضعف نیست. در صورت بروز یکی از نقاط ضعف، خیلی راحت و با اعتماد به نفس به مصاحبه کننده توضیح دهید که چطور سعی در برطرف کردن این نقطه ضعف دارید. زیرا برای اینکه انتخاب شوید لازم نیست در همه موارد مذکور قوی باشید . معمولا انتخاب کنندگان دچار خطای کلیشه ای خواهند شد. اگر فرض کنیم که ده فاکتور تصمیم گیری وجود دارد کافی است شما در سه فاکتور قدرتمند ظاهر شوید: مثلا فاکتور زبان، علاقه و مقاله.

- شما باید به نوعی اثبات کنید که روحیه معلمی (برای استاد شدن و تدریس در دانشگا هها)، روحیه محققی (برای انجام تحقیقاتی در حد تز دکتری) دارید. بنابراین در این رابطه امواج فکری خود را به اساتید منتقل نمایید .

مثلا نوشتن مقالات، شرکت در کنفرانس ها، طرح ها و حلقه های پژوهشی و سایر موارد.

- راستگویی را به نقطه قوت خود تبدیل سازید. در صورتی که سوالی از شما پرسیده شود که جواب آن را نمی دانید، صادقانه بگویید که در حال حاضر حضور ذهن ندارم. به خاطر داشته باشید که اساتید در صورت شنیدن دروغ و یا اغراق، ذهنیت منفی پیدا می کنند.

- نسبت به سوالاتی که از شما می شود حالت تدافعی به خود نگرفته و ناراحت و دلخور نشوید. در برابر مواردی که فکر می کنید شما را در منگنه قرار داده اند از قبل به راه های فرار فکر کنید. از صحبت ها و سوالات نامعقول عصبانی نشوید!

- اگر جواب سوالی را نمی دانستید اعتماد به نفس خود را از دست ندهید. گاهی اوقات خود سوال کنندگان جواب آن ها را نمی دانند. مهم اعتماد به نفس شما در برخورد با سوالات دشوار است.

- آمادگی سوالات عجیب را داشته باشید و نگران نشوید. اساتید گاهی حس سیزده به دری می کنند و مثلا می پرسند: چرا آمدی این رشته ؟چرا آمدی اینجا؟ به نظرت سنت زیادی کم/زیاد نیست و…آرامشتان را حفظ کنید و بالبخندی متین،متناسب با استاد جواب ندهید/بدهید.

- گاهی اوقات پیش می آید که نفرات قبلی کارشان طول می کشد بنابراین زمان مصاحبه شما به تاخیر می انجامد این باعث می شود که شما عصبی شوید برای جلوگیری از این مشکل همراه خودکتاب های کوچک که جملات کوتاه دارد با داستان های کوتاه بامزه دارد همراه ببرید.

- اشتباهتان را بپذیرید. بی خودی بر خطایتان اصرار نکنید.

- محترم باشید. این ربطی به جلسه مصاحبه ندارد. به طورکلی هیچ کس از تفاخر، آنهم از سوی دانشجو خوشش نمی آید و حق هم دارد. لکن فرق مصاحبه با سایر اوقات اینست که استاد تحقیر شده می تواند شما را رد کند چون هنوز جنبه ارتقا ندارید.

- جدای از محتوای پاسخهای شما به سوالات، نحوه پاسخگویی مهم است. با اعتماد به نفس، مسلط، علاقه مند، گرم و قوی، و کمی با صدای بلند پاسخ دهید.

- اگر تجارب عملی ارزشمندی دارید بیان نمایید.

- حداقل ۳۰ دقیقه قبل از ساعت شروع مصاحبه در محل حضور داشته باشید. خلوت کردن با خداوند قبل از مصاحبه بسیار آرامش بخش است

راهنمای نگارش پروپوزال پایان نامه مدیریت

 واژه پروپوزال (Proposal) به معنی پیشنهاد است. پروپوزال پیش نویس یک طرح تحقیقی است که بر مبنای علاقه و توانمندی پژوهشگر و مبتنی بر فرضیه‌های علمی و استنتاجات تحقیقاتی باشد و با هدف رفع یک نیاز یا افزودن به دانش صورت می‌گیرد. پژوهشگر بوسیله فرم پروپوزال اطلاعات مربوط به خود، اطلاعات مربوط به مساله تحقیق و روش انجام آن و اعتبارات مورد نیاز برای انجام تحقیق را به اطلاع مسئول ذیربط می رساند

نحوه تهیه فرم پروپوزال
برای نگارش پروپوزال ابتدا باید فرم پروپوزال را تهیه کنید. هیچ فرم پروپوزال واحدی برای دانشگاه آزاد یا سراسری وجود ندارد. برای تهیه فرم پروپوزال پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری باید به واحد آموزش دانشکده یا سایت رسمی دانشگاه خود رجوع کنید.

بخش اول: عنوان تحقیق و مشخصات پژوهشگر
بخش اول پرروپوزال اطلاعات مربوط به عنوان پژوهش، مشخصات فردی پژوهشگر، اساتید راهنما و مشاور، مشخصات دانشگاه و وضعیت تحصیلی پژوهشگر است. همچنین عنوان پایان نامه به فارسی و لاتین ارائه می‌شود.

بیان مساله تحقیق
مهمترین بخش پروپوزال بیان مساله است. در بیان مساله باید موضوع به لحاظ علمی تشریح شده و دقیقا روشن کنید در هدف پایان نامه چیست. ادبیات پژوهش نیز بعضا در این بخش می‌آید. حجم مطالب این قسمت بهتر است در حد یک تا 2 صفحه باشد.

اهمیت و ضرورت تحقیق
اهمیت و ضرورت تحقیق به معنای آشکارسازی دلایل انتخاب موضوع مورد بررسی است. هرچقدر دلایل انتخاب موضوع، مستندتر و با جزئیات بیشتر باشد ارزش آن بیشتر خواهد بود. آمار و ارقام مندرج در بیان مساله نیز باید مستند باشد.

ادبیات پژوهش (پیشینه پژوهش)
در این بخش به ارائه مطالعات مشابه که قبلاً توسط پژوهشگران دیگر صورت گرفته پرداخته می شود. نظر به تاکید جوامع علمی بر اطلاعات دست اول در برخی از فرمهای پروپوزال بخش ادبیات پژوهش در همان قسمت بیان مساله ارائه می‌شود.

جنبه جدید بودن موضوع
در حد یک یا دو پاراگراف باید نشان دهید که موضوع پایان نامه یک موضوع جدید است و کاری تکراری صورت نمی‌گیرد.

اهدف، فرضیه ها و سوالات تحقیق
تهیه اهداف تحقیق مهمترین بخش تحقیق است. براساس اهداف تحقیق باید فرضیه های تحقیق یا شوالات تحقیق را تدوین کرد. دقت کنید برخی از فرمهای پروپوزال حاوی بخش سوالات تحقیق و هم بخش فرضیه های تحقیق هستند. این رویکرد کاملا غلط است.توضیح کامل این قسمت در پست های بعدی-قسمت الف

مدل مفهومی تحقیق
نمودار گرافیکی و نمایه شماتیک رابطه متغیرها به نحوی روشن و قابل تحلیل است. برای طراحی مدل مفهومی ابتدا موضوع را به مولفه‌های آن تجزیه کنید. هر مولفه یک متغیر است. حال متغیرهائی که بر این مولفه‌ها موثرند یا از آنها تاثیر می‌پذیرند را فهرست کنید. حال تنها کار باقی مانده ترسیم یک تعداد پیکان جهت نمایش جهت تاثیرات است.

روش تحقیق
در این بخش باید نوع پژوهش (براساس هدف و روش) تشریح شود. همینطور جامعه آماری، نمونه آماری، روش نمونه‌گیری، مقیاس سنجش و روشهای آماری تجزیه و تحلیل داده‌ها بیان شود.

فهرست منابع
در پایان فهرست منابع مورد استفاده را به ترتیب منابع فارسی و لاتین معرفی کنید. روشهای مختلفی برای نوشتن فهرست منابع وجود دارد. یکی از روشها معتبر استفاده از فهرست نویسی براساس روش APA است.

مقدمه ای بر روش پژوهش

1- مقدمه

برخی را عقیده بر این است که علم همان روش است. در هر حال می توان به خوبی پذیرفت که هیچ علمی فاقد روش نیست و دست آورد های هر پژوهش علمی به همان نسبت حائز ارزشند که با روشهائی درست اخذ شده باشند(ساروخانی،1382). از رهگذر پژوهش و تجربه است که نا آزموده در بوته آزمایش قرار میگیرد و در ژرفنای تاریک نا آگاهی، بارقه روشن اکتشاف و آگاهی تلألو می یابد.
روش معادل فارسی واژه method (مشتق از واژه یونانی rσοО یعنی در طول و taεm یعنی راه)  به معنای دقیق "در پیش گرفتن راهی" و یا معین کردن گامهائی است که برای رسیدن به هدفی میباید با نظمی خاص برداشت(خاکی،1378).
پژوهش و روش علمی اگر یک چیز نباشند کاملا نزدیک و وابسته به یکدیگرند(هومن،1373). روش علمی یا روش پژوهش علمی، فرایند جستجوی منظم برای مشخص ساختن یک موقعیت نا معین است(بازرگان و دیگران،1376). در نهایت باید اذعان نمود دستیابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد شد مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرید. به عبارت دیگر پژوهش از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع پژوهش(خاکی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏،1378).

2- روشهای شناخت

شناخت شناسی نخستین گام و سنگ بنای آشنائی با روشهای پژوهش است. روشهای شناخت متعدد است و قدمتی به بلندای تاریخ بشر دارد. برای نمونه شناخت از طریق سیر و سلوک و عرفان یا شناخت از طریق مراجعه به افراد با صلاحیت از راه های کسب معرفت می باشند اما در روشهای تحقیق با دو رویکرد اصلی از شناخت مواجه هستیم:

رویکرد خردگرایانه یا Rationalistic approach:

این رویکرد بر پایه قدرت تفکر استوار است و فرض بنیادی این روش آن است که عقل قادر به شناخت همه پدیده ها می باشد. استدلال قیاسی یعنی رسیدن از کل به جز اساس رویکرد خردگرایانه است که با مطالعات ارسطو آغاز شده است.

رویکرد تجربی یا طبیعت گرایانه یا Naturalistic approach:

این پارادایم بر پایه اصول پوزیتیویسم (Positivism) استوار است یعنی فرض می شود واقعیت چیزی است که فرد می تواند به وسیله حواس خود آن را تجربه کند. بنابراین می توان متغیرهای یک پدیده پیچیده را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد. استدلال استقرائی یعنی رسیدن از جز به کل اساس رویکرد تجربی است که در دوران رنسانس در برابر رویکرد خردگرایانه مطرح شد.

هر پژوهش علمی دارای دو مرحله است . مرحله اول با استدلال قیاسی شروع می شود و در مرحله دوم با استدلال استقرائی به پایان می رسد:

مرحله اول (استدلال قیاسی) : مبانی نظری و پیشینه پژوهش --> فرضیه سازی --> تدوین گویه ها و سنجه های هر فرضیه

مرحله دوم (استدلال استقرائی) : جمع آوری، تلخیص و تجزیه و تحلیل داده ها --> نتیجه گیری و فرضیه سازی

3- دسته بندی روش های تحقیق

روشهای پژوهش در علوم رفتاری را معمولا با توجه به دو ملاک هدف و ماهیت تقسیم بندی می کنند (حافظ نیا،1382).

• دسته بندی روش های تحقیق بر اساس هدف

براساس هدف پژوهش ها به پژوهش های بنیادی و کاربردی تقسیم می شوند. البته زهره سرمد معتقد است پژوهش ها براساس هدف به سه دسته تقسیم می شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. با عنایت به توضیحات زیر می توان گفت تحقیق و توسعه خود یک نوع تحقیق کاربردی است.

- تحقیق بنیادی: پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیاء پدیده‌ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوری‌ها و نظریه‌ها می‌پردازد و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک می‌نماید. هدف اساسی این نوع پژوهش تبیین روابط بین پدیده ها، آزمون نظریه ها و افزودن به دانش موجود در یک زمینه خاص است. برای مثال "بررسی رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتی" یک نمونه تحقیق بنیادی است. سطح گفتمان کلی و انتزاعی در حوزه یک علم است. تحقیق بنیادی می تواند نظری یا تجربی باشد.

تحقیق بنیادی نظری از روش‌های استدلال عقلانی و قیاسی استفاده می‌کند و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای انجام می‌شود. تحقیق بنیادی تجربی از روش‌های استدلال استقرائی استفاده می‌کند و بر پایه روشهای میدانی انجام می‌شود.

- تحقیق کاربردی: پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می‌شود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است. برای مثال "بررسی میزان اعتماد مشتریان به سازمان فرضی" یک نوع تحقیق کاربردی است.

• دسته بندی روش های تحقیق بر اساس نحوه گردآوری داده ها

سرمد معتقد است پژوهش ها براساس نحوه گردآوری داده ها به دو دسته تقسیم می شوند: تحقیق توصیفی و تحقیق آزمایشی

- تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی شامل 5 دسته است: پیمایشی، همبستگی، پس رویدادی، اقدام پژوهی، بررسی موردی

- تحقیق آزمایشی به دو دسته تقسیم می شود: تحقیق تمام آزمایشی و تحقیق نیمه آزمایشی

چکیده و انواع آن

چکیده یک حلقه ارتباطی میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات می باشد که باعث سرعت و دقت در بازیابی اطلاعات می گردد که با در نظر گرفتن حجم اطلاعات و روزافزون بودن آن چکیده عاملی مهم در زنجیره اطلاع رسانی محسوب می شود. زیرا پژوهشگران و دانشجویان از آن به عنوان ابزاری برای انتخاب، و سازمان هایی که امر سازماندهی را به عهده دارند به عنوان منبع نمایه سازی و ماشین خوان کردن استفاده می کنند.  در نهایت اینکه  چکیده به عنوان ابزار جستجو در کنار نمایه نقش مهم در بازیابی اطلاعات دارد.

 تاریخچه:

 چکید نویسی و خویشاوند آن ، خلاصه نویسی ، به اندازه قصه گویی سابقه دارند (کلیولند و کلیولند، 1385: 128). تاریخ چکیده نویسی به ادوار باستانی باز می­گردد یعنی وقتی که نوشتن روی الواح گلی آغاز گردید. اسنادی در بین النهرین به زبان میخی که مطالبی شبیه چکیده همراه آنها بود.

درکتابخانه بزرگ اسکندریه چکیده ها را به طومارهای پاپیروس می­چسباندند. استفاده از چکیده منحصر به دانشمندان نبوده ، بلکه بسیاری از سلاطین ادوار گذشته یا خواندن نمی دانستند یا فرصت خواندن گزارش های رسمی را نداشتند و این گزارشها توسط منشی پادشاه خوانده می شد. سپس به خلاصه ای از آن تهیه و برای پادشاه فرستاده می شد و یا اینکه به صورت شفاهی به وی گفته می شد.

درقرن هفدهم اکادمی علوم فرانسه چکیده را از یک وسیله ارتباط اختصاصی به یک سیستم عمومی اشاعه اطلاعات تبدیل شد و اولین نشریه ادواری چکیده در سال 1665 در پاریس با عنوان le Journal des scavans منتشر شد.

قرن بیستم با افزایش سریع تعداد مقالات و تخصصی شدن مطالب و نیز الکترونیکی شدن ذخیره و بازیابی اطلاعات چکیده و چکید نویسی از اهمیت خاصی برخوردار گردید.

اکنون  سازمان های بزرگ چکیده نویسی و نمایه سازی با استفاده از رایانه در زمینه های مختلف علوم اقدام به انتشار چکیده نامه می نمایند و از چکیده های معروف می توان به اسامی ذیل اشاره کرد:

 (chemiacal abstract , Biological abstract ,physics abstract.

در زمینه کتابداری و اطلاع رسانی هم به دو چکیده نامه  ایزا ، لیزا می توان اشاره کرد.

چکید ه نویسی در ایران به شیوه نظام یافته ، برای اولین بار در مرکز اسناد و مدارک علمی وابسته به موسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی معمول گردید و نخستین مجله چکیده در ایران درسال 1348 در زمینه علوم و علوم اجتماعی توسط این مرکز منتشر شد.

اکنون مراکزی مانند مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران در زمینه های مختلف موضوعی در جهت تهیه چکیده از متون علمی فارسی و غیر فارسی را به عهده دارد و همچنین کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این زمینه فعالیت چشمگیری دارند.

چکیده انواع مدارک:

1-     چکیده مقالات علمی و پژوهشی.

2-     نقد و بررسی و کتابشناسی ها

3-      تک نگاشتها و خلاصه مذاکرات.

4-     پروانه نوآوری

5-      مقالات روزنامه ها و مطالب خبری

  تعاریف چکیده:

Ÿ    فشرده صحیح یک مطلب بدون هیچگونه تفسیر اضافی.

Ÿ    خلاصه ای است؛ که از آن نوشته تهیه می شود شامل فشرده تمام مطالب مهم.

 Ÿ   چکیده: عبارت است از شناخت محتوایی یک مقاله یا یک مطلب و معرفی این محتوا با حداقل کلمات و عبارات ممکن (مساوات‏، 1356)

Ÿ  چکیده: خلاصه ای است دقیق و صحیح از یک نوشته که ممکن است شامل فشرده تمام مطالب مهم یا فشرده قسمتهای ویژه یا فهرستی از محتوای نوشته آن باشد ( راولی‏، 1374).

Ÿ طبق تعریف واژه نامه انجمن کتابداران آمریکا‏ ، چکیده ، خلاصه کوتاهی از کتاب‏، جزوه یا مقاله ، همراه با نکات اصلی آن است.

دایره المعارف کتابداری:

چکیده:  نکات عمده متن اصلی را چنان ارائه می کند که خواننده می تواند برای مراجعه یا عدم مراجعه به اصل مقاله تصمیم بگیرد. چکیده ، معمولا حاوی مطالبی است که نویسنده مقاله بر آن ها تاکید ورزیده است. و اصول بدیهی در چکیده ظاهر نمی شود. بلکه یافته ها‏‏، استنباط ها‏، توصیه ها و یافته های مهم تجربی که استنباط های مقاله بر پایه آن ها استوار بوده‏‏، و آنچه مربوط به روش گردآوری داده هاست در آن منعکس می گردد (نشاط‏)

ویژگی های  چکیده خوب:

از نظر کلیولند ( 1385) شامل موارد ذیل می باشد:

1-     باید بیان کند که اثر در مورد چیست (موضوع).

2-     باید اطلاعات غیرضروری و غیر مفید نداشته باشد.

3-     عاری از اشتباه نگارشی و محتوایی باشد.

4-     باید خلاصه و قابل خواندن باشد.

اهداف و موارد استفاده چکیده:

1-     چکیده باعث صرفه جوئی در وقت می شود.

2-      چکیده و افزایش آگاهی رسانی و ابزار جستجوی گذشته نگر و جاری می باشد

3-     چکیده و غلبه بر مانع زبان 

4-     چکیده و سهولت انتخاب.

5-      ممانعت از انجام پژوهش های تکراری

6-      بهبود بازیابی اطلاعات

7-     مقابله با تولید مستمر و بیش از حد متون علمی

8-     کمک در تهیه و گردآوری ابزارهای دیگر مانند نمایه نامه، کتابشناسی ها

چکیده نویسی:

چکیده نویسی‏، فرایند پردازش چکیده است و دربرگیرنده مراحل تهیه خلاصه ای گزیده وکوتاه از متن ( کتاب‏، مقاله، جزوه، گزارش، فیلم و سی دی) است که شامل نکات اساسی آن باشد (نجیبی،1382).

چکیده نویس می خواهد جایگزین کوچک شده ای برای سند درست نماید که اسکلت (چهارچوب اصلی) پیشینه را بیان کند.

مراحل چکیده نویسی:

1-     خواندن مدرک به درستی و با یک نگاه اجمالی

2-     مرحله دوم : یادداشت برداری از نکات مهم و اصلی مدرک

3-     تهیه پیش نویس خام چکیده از یادداشتهای ثبت شده

4-     پیش نویس چکیده را برای نقطه گذاری، املای کلمات ... (ویرایش)

5-     نوشتن چکیده نهائی و   مرتب کردن چکیده بر اساس عنوان، یا مولف یا کلیدواژه      

 چکیده ها با خلاصه کردن اصل محتوای پیشینه های دانش جایگزین و مکمل نمایه ها هستند. استفاده کنندگان باید قادر باشند چکیده ها را پیدا کنند. خود چکیده ها مورد استفاده قرار گیرند، باید نمایه شوند.

انواع چکیده :

Ÿ از لحاظ لحن: چکیده تمام نما، راهنما، تلفیقی.

Ÿ از لحاظ حجم: تلگرافی، عنوانی، معمولی.

Ÿ  از لحاظ گرایش: عام، سوگرفته.

Ÿ از لحاظ تهیه کننده: مولف،  حرفه ای.

Ÿ از لحاظ شیوه تهیه: دستی، ماشینی ( حری، 1381).

 Ÿ انواع دیگر: برهیخته، انتقادی،گفته راهنما،آماری، نکات برجسته، عنوان محتوی نما، گزارمانی (گزاره ایی)، کدشده.

چکیده تمام نما (informative Abstract ):

چکیده تمام نما ، هر قدر که ممکن است کمیت و کیفیت اطلاعات موجود در یک مدرک را ارائه می نماید. این نوع چکیده در حقیقت هر دو وظیفه را انجام می دهد. چکیده تمام نما هر دو هدف در ارزیابی مدرک، یعنی قبول و رد آن را برآورده می کند. در مواردی که رئوس مطالب و یا اطلاعات سطحی از مدرک مورد نظر باشد ؛ بعنوان جانشین مدرک عمل  می کند. یک چکیده تمام نما ، فشرده ای از بحث های اساسی و یافته های اصل مدرک را ارائه می دهد.

به منظور انجام هر دو هدف، چکیده تمام نما طولانی تر از سایر چکیده ها است. نوعا گزارش های کوتاه و یا مقالات مجلات استحقاق چکیده های در حد 100 تا 250 کلمه را دارند؛ در حالیکه برای گزارش های مفصل و رساله ها ، چکیده های تا 500 کلمه مناسب تر است. در هر حال ! طول چکیده باید متناسب با حجم اطلاعات مدرک باشد و بنابراین نمی توان طول معینی را برای چکیده تمام نما در نظر گرفت. برای توصیف متون تجربی و مدارکی که روی یک موضوع تمرکز یافته اند؛ نوشتن چکیده های تمام نما مطلوبتر از چکیده راهنما است؛ اما تهیه آن ها، گرانتر و با صرف وقت بیشتری همراه است (شفیع پور،1386: 98 ).

چکیده راهنما  ( Indicative Abstract):

   چکیده راهنما، بیشتر برای نشان دادن مقالات بحث و بررسی، کتابها و در بعضی شرایط، خلاصه مذاکرات کنفرانس­ها، گزارش­های بدون نتایج، مقاله نامه ها و کتابشناسیها، بکار می رود. یک چکیده راهنما، صرفا بر محتوای مقاله دلالت دارد و شامل مطالبی کلی درباره یک مدرک است. در چکیده راهنما کوشش نمی شود که یک گزارش واقعی از محتوای مقاله آنچنانکه در چکیده تمام نما مطرح است ارائه گردد. در چکیده راهنما، عبارات " بحث شده است " یا " بررسی شده است " فراوان به چشم می خورد، به این دلیل که هنوز نتیجه بحث و بررسی بدست نیامده است. از آنجایی که شیوه کار در چکیده راهنما ، سطحی تر از چکیده تمام نما است؛ چکیده راهنما را می توان سریعتر نوست و برای تهیه آن، نیاز کمتری به متخصص موضوعی است و به همین لحاظ اقتصادی تر است (شفیع پور، 1386: 99).

   درباره تفاوت این دو می توان  گفت که چکیده راهنما‏، صرفا آنچه را که سند درباره آن است‏، توصیف می کند‎‎‎، در حالی که تمام نما، خلاصه ای از محتوای سند است که از جمله نتایج آن را منعکس می سازد. چکیده راهنما ، ممکن است حاوی اطلاعاتی درباره هدف‏، دامنه، یا روش شناسی باشد، اما شامل نتایج و پیشنهادها نیست . در عین آن که حاوی اطلاعاتی مرتبط به هدف ‏، دامنه ، و روش هاست، شامل نتایج یا پیشنهادها نیز می شود. چکیده تمام نمای خوب‏ ، جانشینی مناسب برای متن اصلی است . چکیده تلفیقی‏، به گونه ای تهیه می شود که بخشی به صورت تمام نما و بخشی به صورت راهنماست. ممکن است سیاستگذاری بر تهیه چکیده تمام نما برای مدارک باشد‎‎، اما ماهیت برخی بخش های متن همانند جداول و نمودارها، به گونه ای است که امکان چکیده کردنشان وجود ندارد. بنابراین، بخشی را که به متن می پردازد‏، به صورت تمام نما و بخشی را که به این گونه موارد اشاره می کند، به صورت راهنما تهیه می کنند (نشاط‏،1383: 724).

 با توجه به موارد بیان شده  و از آنجا که تهیه چکیده تمام نما هم پرهزینه و هم وقت گیر می باشد، لذا چکیده تهیه شده برای بیشتر منابع به ویژه مقلات مجلات عملی از نوع چکیده  راهنما و یا تلفیقی است.

چکیده تمام نما ­­_ راهنما (indicative- informative AbstracI): compound

      حری، چکیده تلفیقی را چکیده ای می داند که ترکیبی از چکیده تمام  و راهنما است.قسمت های از این چکیده ، به سبک چکیده تمام نما و  بخش های از مدرک (جدول ، نمودار، فرمول) که از اهمیت کمتری برخوردار  است، مانند چکیده راهنما تهیه می­گردد و استفاده از آن زمانی است که بتوان با آن، حداکثر اطلاعات را در حداقل حجم (طول ) انتقال داد.

چکیده تلگرافی (Telegraphic – Style Abstract)

چکیده ای است بسیار فشرده، کوتاه و با حداقل عناصر جمله ای که برای  تهیه آن ، اول باید چکیده ای راهنما یا تمام نما  تهیه می گردد  و سپس کلمه های دستوری مانند حروف اضافه، اسم های اشاره و ... حذف می شود.

تعداد کلمات این چکیده از 75 تا 125 کلمه است. و هزینه تهیه آن از چکیده های نوع دیگر بیشتر است.

منظور اصلی از نوشتن این چکیده، مناسب بودن آن برای کاربرد در رایانه و دادن و گرفتن اطلاعات از آنهاست. و  همچنین برای تهیه فهرست بسیار مناسبند .

چکیده عنوانی ( Titular Abstract )

چکیده عنوانی، عمدتا شکل عبارتی دارد و گاه حتی جانشین عنوان می شود و این عنوان بیشتر مبین موضوع نوشته است تا مطالب مندرج  و در اصل این چکیده همان عنوانی است ؛ که نویسنده به نوشته خود می دهد.

این چکیده در مواردی سودمند است ؛ که عنوان اصلی ، برای نشان دادن محتوای نوشته کافی باشد.

این چکیده نیز چکیده واقعی شمرده نمی شود.

چکیده معمولی:

   چکیده ای است که تابع سیاست سازمان تولیدکننده (پایگاه اطلاعاتی، مجله، سازمان و غیره ) است.

 هیچ استاندارد از قبل تعیین شده ای برای حجم وجود ندارد، حجم تابع قراردادهایی است که در سازمان ها بر اساس سیاست ها و اهداف صورت می گیرد.

چکیده عام (General ) :

چکیده عام عبارت است: چکیده ای که سیمای تمام عیار متن اصلی با تمام برجستگی ها و افتادگی هاست  (حری) . در این چکیده ، تمرکز موضوع چکیده دقیقا تابع محوریت اصلی است. یعنی اگر بخشی در متن اصلی برجسته است  باید در چکیده هم منعکس شود.

چکیده سو گرفته  ( (Slanted Abstract

این نوع چکیده، محوریت را با توجه به مخاطب تغییر می دهد ( حری)  و چکیده ای است که شامل قسمتی از مطالب نوشته (مدرک) که در زمینه خاص است می باشد.

 این چکیده، ممکن است تمام نما ، راهنما یا انتقادی و یا از انواع ... بوده و  اغلب به صورت چکیده نامه های اختصاصی تهیه می شوند.

مثال: مقاله آسیب شناسی تومور لثه که برای  دو کتابخانه مجزا ، که یکی در زمینه دانپزشکی است و دیگری در زمینه آسیب شناسی است تهیه می شود، بطوریکه برای کتابخانه دانپزشکی چکیده تهیه شده بر اساس بررسی لثه از لحاظ دندانپزشکی است  ولی چکیده ای که برای کتابخانه آسیب شناسی تهیه شده بر اساس بررسی لثه از   لحاظ آسیب شناسی  است.

چکیده مولف ( (Author Abstract

چکیده مولف توسط نویسنده مدرک که بر موضوع احاطه دارد تهیه و با اصل مدرک چاپ می شود.

شکل ساده تر مطلب است و تغییر و اصلاح آن برای موسسات خدمات چکیده نویسی راحت تر است.

این چکیده تنها به عنوان درآمدی بر اصل مطلب می باشد. و باید بطور کامل کنترل و ویرایش شود.

این چکیده غالبا شامل قانون حق مولف بوده و اغلب در جهت علایق استفاده کنندگان سازمان های چکیده نویسی ، تهیه  نمی شود.

چکیده ماشینی (Abstract – Auto)

این چکیده  بر اساس الگوریتم طراحی شده و  به کمک رایانه و بر اساس روش های آماری و بسامد کلمات تهیه می­گردد.  بطوریکه بسامد (frequency  ) کلمات در جمله ها مشخص شده و با توجه به تعداد وقوع کلمات، جمله ها نمره بندی شود و در نهایت جمله های که دارای نمره بیشتری هستند انتخاب می شوند که خود باعث بوجود آمدن مجموعه ای از جمله های ویژه ای است که در یک نوشته عینا وجود دارد.

چکیده برهیخته: ( ( Extracted Abstract

چکیده ای که از اصل اثر بدون دخل و تصرف در انشای آن برگرفته شده باشد (سلطانی ،1379).  این چکیده با نام استخراجی نیز شناخته می شود.

چکیده انتقادی ( : (critical Abstractd

یک چکیده انتقادی خوب هم محتوای مدارک را توصیف و هم ارزیابی می کند. بر عمق و دامنه کار، تفسیر تجارب حاصله ، روش شناسی، معرفی گرایش های مطلب تاکید دارد و  نقاط ضعف مدرک را بدون در نظر گرفتن علایق چکیده نویس مشخص می کند. در تهیه این چکیده نه فقط نیاز به چکیده نویس ماهر، بلکه مستلزم احاطه کامل بر موضوع  است.

گفته راهنما ( Indicative Statement )

در مجله های چکیده خیلی فنی که شامل چکیده های تمام نمای مفصلی هستند قبل از این چکیده های تمام نما می آید و در چند کلمه ، جهت آشنائی خواننده با محتوای چکیده تمام نما ارائه می شود. و برای  تهیه آن، احتیاجی به خواندن اصل نوشته نیست . و چون از روی چکیده تمام نما تهیه می شود،  بدین جهت هزینه تهیه آن کمتر است.

چکیده آماری (Statistical Abstract   )

چکیده آماری ، جدولی و عددی، وسیله ای هستند برای خلاصه کردن داده های عددی ،  و ابزار موثری  برای انتقال انواع معین داده های اقتصادی ، اجتماعی و بازرگانی می باشند .

چکیده نکات برجسته ( Highlight Abstract ) (رئوس مطالب)

به منظور جلب توجه خواننده به یک مقاله و برانگیختن اشتیاق او برای خواندن مطلب تهیه می شوند و  تصویر کاملی از مقاله ارائه نمی دهد. در اصل این نوع چکیده جرقه ای برای برانگیختن حس کنجکاوی و تشویق خواننده  به مطالعه اصل مدرک یا نوشته می باشند.

همچنین این چکیده نمی تواند مستقل از مقاله بیاید و چکیده واقعی شمرده نمی شود.

عنوان محتوی نما ( Notation of content Title ) 

اگر عنوان نوشته، به اندازه کافی نشان دهنده مطالب مندرج در نوشته نباشد. عنوان کاملتری برای آن می نویسند که شامل تمام یا اغلب لغت های فهرست آن نوشته باشد و  بیانگر محتوای نوشته باشد.

از این چکیده هم به تنهایی و هم همراه با چکیده های کاملتر استفاده می شود و همچنین استفاده از  این چکیده  باعث سهولت کار فهرست نویسان  است.

چکیده گزاره ایی ( Annotated Abstract )

از چند کلمه یا یک جمله تشکیل شده و کوتاه ترین نوع چکیده است و تفاوت چندانی با عنوان محتوی نما ندارد به جز اینکه، نمی توان به جای عنوان نوشته به کار برد.

سبک نگارش این چکیده ، شبیه چکیده راهنما، ولی خیلی کوتاهتر از آن است.

چکیده کد شده (  Encoded Abstract )

چکیده ای است  به زبان طبیعی که بوسیله یکی از تدابیر مرسوم نیز کدگذاری شده است.

 با کدگذاری ،خواندن و مرور آن از طریق داده آمایی های الکترونیکی میسر می شود.

 آماری از کاربرد انواع چکیده ها:

چکیده تمام نما 20 درصد.

چکیده راهنما     50 درصد.

چکیده مرکب از چکیده راهنما و تمام نما 25 درصد.

انواع دیگر 5 درصد.

استانداردهای معروف در حوزه چکیده نویسی:

Iso214 -1976 , Documentation – Abstract for publication and Documentation

این استاندارد مربوط به سازمان بین المللی ایزو برای تهیه چکیده انواع منابع اطلاعاتی (از جمله مقالات مجلات عملی) است و در سال 1976 منتشر شده است . در این پژوهش چکیده های مورد بررسی در دو مقوله محتوای چکیده  ( شامل هدف، روش شناسی، یافته ها و نتایج، و اطلاعات ثانوی) و نحوه ارائه و سبک چکیده شامل ( شامل آوردن چکیده در صفحه اول در میان اطلاعات عنوان و نویسنده با متن ، آوردن اطلاعات کتابشناختی مقاله در صفحه چکیده، حفظ اطلاعات اصلی مقاله در چکیده ، کمتر از 250 کلمه بودن چکیده ، شروع چکیده با جمله ای مبین موضوع اصلی مقاله، ذکر ضمایر چکیده در قالب سوم شخص ، پرهیز از کاربرد اختصارات علائم و سرواژه ها، وجود کلیدواژه، برگفته شدن کلیدواژه ها از متن و استفاده از افعال غیرمجهول در قسمت های آگاه­گر چکیده ) با استاندارد مذکور مقایسه می شوند.

2-  استاندارد ایزو 5122  (ISO 5122):

این استاندارد در سال 1979 به دو زبان انگلیسی و فرانسه تدوین شد ، و قواعدی برای ارائه یک کاربرگه چکیده در یک نشریه یا انتشارات اداوری دیگر تعیین می کند. چنین کاربرگه های چکیده، توصیف دقیقی از هر مقاله فراهم می کند و موارد ضروری برای کار چکیده نویسی را ارائه می دهد. این استاندارد اطلاعاتی در زمینه متن، ظاهر فیزیکی و زبان های کاربرگه یک چکیده ارائه می دهد، همچنین یک نمونه از هر کار برگه چکیده را به زبان انگلیسی نشان می دهد.

3- استاندارد انسی / نیزو زد 14/39 ( ANSI/NISO Z39.14)

این استاندارد در سال 1997 تدوین شد و با توصیف اجزاء چکیده، شکل ها و سبک های مناسب در تهیه چکیده های سودمند به نویسندگان و ویراستاران کمک می کند. این استاندارد دارای مثال های بسیاری است و علاوه بر ارائه آموزش ها ، نحوه کار با موارد خاص را نیز نشان می دهد

دستور العمل های گروه ونکوور[1]: بخش مربوط به تهیه چکیده و کلیدواژه از مجموعه دستوالعمل های کمیته بین المللی ویراستاران مجلات پزشکی برای تدوین دست نوشته مقالات در مجلات ، منتشر شده در 1997 (ویراست پنجم) است.

  دستور العمل های  این گروه  برای تهیه چکیده از لحاظ تعداد کلمات ، ذکر هدف یا اهداف، بیان روش یا روش های انتخاب آزمودنی ها، ارائه روش تحقیق و رهیافت های مشاهده و تحلیل داده ها ، وجود یافته ها، ذکر نتایج، پرهیز از کاربرد اختصارات، وجود کلیدواژه، محدوده و تعداد کلیدواژه ها و برگرفته شدن کلیدواژه ها از سرعنوان های موضوعی ،  تعریف شده است.

روش­های ارزیابی چکیده­ها:

1-     دیدگاه ادموندسون (1961) :

قضاوت حدسی و نظری ، مقایسه با یک چکیده مطلوب،  تعیین اینکه سوال های آزمایشی درباره یک مدرک تا چه حد می توانند از طریق چکیده پاسخ گفته شوند‏‎‏، قابلیت بازیابی مدرک از طریق چکیده.

2-    دیدگاه پانیه (1962): تحقیقات پانیه، سه روش مختلف برای ارزیابی را در بردارد:

1-     همگونی: متخصصین موضوعی از این روش برای مقایسه چکیده ها بر اساس شباهت در مقدار اطلاعات ارائه شده ، استفاده می کنند.

2-     مقدار تقلیلی که در متن حاصل می شود.

3-     کاربرد: دانشجویان در زمینه مقالات تخصصی خود، به سوال های فنی پاسخ گفتند. پاسخ های دو گروه از دانشجویان با یکدیگر مقایسه شد.

   3- دیدگاه بورکو و برنیر (1975) : جامع ترین فهرست از معیارهای موجود می باشد که شامل:

کیفیتی در حد جهانی (قضاوت فردی)، توجه به استانداردهای بین­المللی یا سایر استانداردهای مورد قبول، شمول اطلاعات با اهمیت و حذف اطلاعات بی اهمیت، نداشتن خطا، همگونی سبک و خوانایی، پیش بینی پذیری ربط ( مرتبط بودن) ، قابلیت انجام وظیفه به عنوان جایگزینی برای مدرک اصلی (چکیده های تمام نما)،  شایستگی انجام وظیفه به عنوان یک منبع از اصطلاحات نمایه ای

آموزش مقاله نویسی

1.مقدمه

مقاله علمی معمولاً در نتیجه پژوهش منطقی، ژرف و متمرکز نظری، عملی یا مختلط، به کوشش یک یا چند نفر در یک موضوع تازه و با رویکردی جدید با جهت دستیابی به نتایجی تازه، تهیه و منتشر می گردد. (اعتماد و همکاران، 1381، ص2) چنین مقاله ای در واقع گزارشی است که محقق از یافته های علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و علاقه مندان به دست می دهد.

تهیه گزارش از نتایج مطالعات و پژوهش های انجام شده، یکی از مهم ترین مراحل پژوهشگری به شمار می رود؛ زیرا اگر پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختیار سایر محققان قرار دهد، پژوهش او هر اندازه هم که مهم باشد، به پیشرفت علم کمکی نخواهد کرد؛ چون رشد و گسترش هر عملی از طریق ارائه و به هم پیوستن دانشِ فراهم آمده از سوی فردفرد اندیشمندان آن علم تحقق می یابد.

همان طور که پژوهشگر پیش از اقدام به پژوهش، نیازمند توجه و بررسی یافته های علمی پژوهشگران قبل از خود است تا بتواند یافته های علمی خود را گسترش بخشد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته های پژوهشی او دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آنها فعالیت های علمی خود را سازمان داده، در ترمیم و تکمیل آن بکوشند.

از امتیازهای مهم یک مقاله می توان به مختصر ومفید بودن، بِروز بودن و جامع بودن آن اشاره کرد؛ زیرا محقق می تواند حاصل چندین ساله پژوهش خود در یک رساله، پایان نامه، پژوهش، یا حتی یک کتاب را به اختصار در یک مقاله علمی بیان کند تا پژوهشگران دیگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از کلیات آن آگاهی یابند و در صورت نیاز بیشتر، به اصل آن تحقیقات مراجعه کنند.

بدین منظور، امروزه نشریات گوناگونی در زمینه های مختلف علمی- پژوهشی نشر می یابد و مقاله های به چاپ رسیده در آنها، اطلاعات فراوانی را در اختیار دانش پژوهان قرار می دهند. لازم است محققان با شیوه تدوین مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شیوه های صحیح، با سهولت، نتایج تحقیقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختیار علاقه مندان قرار دهند.

نوشتن مقاله مستلزم رعایت اصولی در ابعاد مختلف محتوایی، ساختاری و نگارشی است.

2. ملاک های محتوایی مقاله(2)
یکی از مهم ترین ابعاد مقاله علمی، محتوای علمی و ارزشمندیِ کیفی آن است. مقاله باید یافته های مهمی را در دانش بشر گزارش نماید و دارای پیامی آشکار باشد؛ بنابراین پیش از تهیه مقاله، محقق باید از خود بپرسد که آیا مطالب او آن قدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد. آیا دیگران از آن بهره خواهند برد؟ و آیا نتایج پژوهش او، کار آنها را تحت تأثیر قرار خواهد داد؟ (هومن، 1378، ص 82).

در اینجا به چندین اصل مهم از اصول و معیارهای محتوایی پژوهش علمی اشاره می گردد که توجه به آنها قبل از تهیه مقاله به ارتقای کیفیت آن کمک می نماید.

الف) فرایند «تفکر»: تفکر، تلاش برای معلوم کردن مجهول با استفاده از علوم موجود است. (غرویان، 1368، ص11) بنابراین اساسی ترین محور محتوایی یک پژوهش علمی، آن است که مجهولی را روشن نماید. بر این اساس، هر پژوهش علمی در پی پاسخ دادن به پرسش هایی است که تاکنون برای مخاطبان کشف نشده است. از این رو پژوهش علمی همیشه با طرح یک یا چند سئوال آغاز می شود که محقق در صدد پاسخگویی به آنهاست.

ب) منطقی بودن: منطق که راه درست اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) را می آموزاند، (مطهری، 1372، ص 21) ابزار ضروری یک مقاله علمی است و محقق باید شایستگی لازم را در استدلال آوردن، تحلیل محتوا و نتیجه گیری داشته باشد. قواعد تعریف، طبقه بندی، استنباط های قیاسی و استقرایی، روش های مختلف نمونه برداری و غیره همه از ویژگی های منطقی یک مقاله علمی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد. (هومن، 1374، ص 19).

ج) انسجام و نظام دار بودن: مرتبط بودن اجزای مختلف مقاله با همدیگر، همچنین متناسب بودن آنها با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعی با همدیگر، از جمله مواردی است که به تحقیق، یکپارچگی و انسجام می بخشد. بر این اساس، محقق باید عناوین فرعی مقاله خود را با نظمی منطقی از یکدیگر مجزا کرده، ارتباط بخش ها را مشخص نماید.

د) تراکمی بودن: از آنجا که هدف پژوهش پاسخ به سئوال هایی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق، پاسخی منطقی برای آن وجود نداشته است، هر پژوهش علمی باید از یک سو به منظور کشف دانش جدید، و از سوی دیگر، برای تکمیل دانش، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلی یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشری است، نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف. (هومن، 1374، ص 20).

ر) تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی: هر پژوهش علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را در نظر گرفته، در صدد حل آن مسایل برآید؛ بنابراین از طرح موضوعاتی که از اولویت تحقیقی برخوردار نیستند و جامعه علمی، بدانها نیاز ندارد، باید احتراز نمود.

س) خلاقیت و نوآوری: هر تحقیق علمی زمانی می تواند در ارتقای سطح دانش، موفق و موثر باشد که از فکری بدیع و خلّاق برخوردار باشد. مقالاتی که به جمع آوری صِرف بسنده می کنند، نمی توانند سهم عمده ای در پیشرفت دانش بشری داشته باشند.

ص) توضیح مطلب در حدّ ضرورت: از جمله مواردی که محقق در گزارش نویسی پژوهش خود (مقاله) باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه روی و زیاده گوییِ افراطی است؛ همچنان که خلاصه گویی نباید به حدّی باشد که به ابهام و ایهام منجر شود؛ بر این اساس محقق باید به حدّی مطالب را تبیین کند که مقصود وی برای خواننده، روشن شود.

ط) متناسب بودن با نظریه ها: هر رشته علمی، متشکل از نظریه ها و قوانینی است که مورد اتفاق صاحب نظران آن فن است؛ از آنجا که تحقیقات علمی در این پژوهشگاه در حیطه مشترک علوم انسانی- اسلامی است، یافته های به دست آمده در تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با اصول مبانی دینی و همچنین با قوانین کلی آن رشته تخصصی منافات داشته باشد.

ع) اجتناب از کلی گویی: هدف نهایی علم، صورتبندی یک «نظریه»(3) و «تبیین کردن»(4) یکی از اصول مهم نظریه است. (دلاور، 1371، ص 33) از این رو محقق باید بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلی گویی اجتناب نماید.

ف) گزارش روش شناسی تحقیق: «تحقیق»(5) فرایندی است که از طریق آن می توان درباره ناشناخته ها به جست و جو پرداخت و از آن، شناخت لازم را کسب کرد. در این فرایند چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته ها «روش شناسی»(6) نامیده می شود. این سئوال که چگونه داده ها باید گردآوری شود و مورد تفسیر قرار گیرد، به طوری که ابهام حاصل از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد؟» از موارد مهم تحقیق علمی است. (سرمد و همکاران، 1379، ص 22). یک تحقیق علمی زمانی می تواند مطالب خود را به اثبات برساند که از روش گردآوری مناسبی برخوردار، و آن روش ها در مقاله به خوبی بیان شده باشد.

3.ساختار مقاله علمی

نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحی مدوَّن است. در گزارش یک تحقیق نه تنها باید ارزش های محتوایی را مراعات کرد، بلکه باید از ساختار روشمندی نیز پیروی کرد. امروزه تحقیقات فراوانی انجام می شود، اما تنها بخش کوچکی از آنها در مقالات منتشر می گردد. یکی از دلایل آن، عدم مهارت محقق در تهیه و تدوین ساختاری مقاله علمی است.

ساختار مقاله و تهیه گزارش از یک پژوهش علمی، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش، متفاوت است. دانشمندان در یک تقسیم بندی کلی، روش های استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسیم می کنند. روش های کمی که در آنها از داده های کمّی در تحقیق استفاده می شود (تحقیقات میدانی) و روش های کیفی که در آنها از داده های کیفی (تحقیقات کتابخانه ای) استفاده می شود.(سرمد و همکاران، 1379، ص 78).

مراحل گزارش یک پژوهش (مقاله) با توجه به روش اتخاذ شده در تحقیق، با تفاوت هایی بیان می گردد.

به دلیل یکسان بودن هر دو روش در مراحل مقدماتی، و برای پرهیز از تکرار در اینجا مراحل مقدماتی را به صورت مجزا می آوریم.
1.3.مراحل مقدماتی گزارش پژوهشی
1.1.3.موضوع یا عنوان مقاله

عنوان، مفهوم اصلی مقاله را نشان می دهد و باید به طور خلاصه، مضمون اصلی پژوهش را نشان دهد. عنوان مقاله باید جذاب باشد، یعنی به گونه ای انتخاب شود که نظر خوانندگان را که معمولاً ابتدا فهرست عناوین مندرج در یک مجله علمی را می خوانند به خود جلب نماید. همچنین عنوان باید کوتاه و گویا و تنها بیانگر متغیرهای اصلی پژوهش باشد. تعداد کلمات در عنوان را حداکثر دوازده واژه بیان کرده اند. (سیف، 1375، ص 12).

2.1.3. نام مؤلف یا مؤلفان و سازمان وابسته

بعد از عنوان پژوهش، نام مؤلف یا مؤلفان ذکر می شود و در سطر زیر آن، نام دانشگاه یا مؤسسه که هر یک از مؤلفان در آن مشغول به کارند، می آید. اگر پژوهش به وسیله دو یا چند نفر انجام بگیرد و همه آنها به یک دانشگاه یا مؤسسه وابسته باشند، نام مؤسسه یک بار، آن هم به دنبال نام مؤلفان ذکر می شود. اما اگر هر یک از مؤلفان به سازمان خاصی وابسته باشند، باید بعد از نام هر یک از آنان، بلافاصله نام مؤسسه ای که به آن وابسته اند، ذکر شود. ترتیب قرار گرفتن نام مؤلفان به دنبال یکدیگر، معمولاً متناسب با میزان مشارکت آنان در انجام پژوهش است؛ اما اگر میزان مشارکت همه افراد در اجرای پژوهش یکسان باشد، اسامی آنان به ترتیب حروف الفبا در دنبال هم قرار می گیرد. (هومن، 1378، ص 84).

3.1.3.چکیده(7)
چکیده، خلاصه جامعی از محتوای یک گزارش پژوهشی است که همه مراحل و اجرای اصلی پژوهش را در خود دارد. هدف ها، پرسش ها، روش ها، یافته ها و نتایج پژوهش، به اختصار، در چکیده آورده می شود. در متنِ چکیده باید از ذکر هرگونه توضیح اضافی خودداری شود. مطالب چکیده باید فقط به صورت گزارش (بدون ارزشیابی و نقد) از زبان خود پژوهشگر (نه نقل قول) به صورت فعل ماضی تهیه شود.

چکیده در حقیقت بخشی کامل، جامع و مستقل از اصل گزارش در نظر گرفته می شود و نباید پیش از انجام گزارش، پژوهش تهیه شود. طول چکیده برای مقاله، بستگی به روش های خاص هر مجله دارد و معمولاً بین صد تا 150کلمه پیشنهاد شده است.

4.1.3.واژگان کلیدی(8)
معمولاً در انتهای چکیده، واژگان کلیدی پژوهش را بیان می کنند تا به خواننده کمک کنند، پس از خواندن چکیده و آشنایی اجمالی با روند تحقیق، بفهمد چه مفاهیم و موضوعاتی در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. معمولاً با توجه به حجم و محتوای مقاله، پنج تا هفت واژه کلیدی در هر مقاله بیان می شود. (سرمد، 1379، ص 321).

2.3. ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش میدانی

روش ها و اصول کلی ناظر بر گزارش فعالیت پژوهشی شاخه های علوم، تقریبا به طور خاصی به کار می روند که همگی متکی بر «روش علمی»(9) است. انجمن روان شناسان (APA) به منظور تسهیل در امر انتقال روش نتایج پژوهش، الگوی استاندارد شده ای را در اختیار مؤلفان قرار داده تا در موقع تهیه گزارش پژوهشی خود، آن اصول را به کار گیرند و تقریبا همه مجله های معتبر علوم انسانی در تهیه و تنظیم نوشته های پژوهش خود از آنها پیروی می کنند. (هومن،1378،ص 10) که در زیر به اختصار به مراحل آن اشاره می گردد.

1.2.3.مقدمه(10)
هر مقاله علمی با یک مقدمه شروع می شود و آن، خلاصه ای از فصل اول و دوم پایان نامه ها و رساله هاست که به طور مختصر به بیان کلیات تحقیق و بررسی مختصری از پیشینه آن می پردازد؛ بنابراین در مقدمه مقاله مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی و کاربردی به صورت مختصر بیان می گردد و سپس به بررسی سوابق پژوهشی که به طور مستقیم به موضوع تحقیق مرتبط است، پرداخته می شود. مقدمه باید یک منطق اساسی را در تحقیق بیان کند و به خواننده نشان دهد که چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارش های پیشین است. در این بخش پس از نتیجه گیری از پژوهش های بررسی شده، محقق باید پرسش های پژوهش خود را به صورت استفهامی بیان کرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد. (هومن، 1378، ص 87).

2.2.3.روش(11)
هدف اساسی از بیان روش آن است که به گونه ای دقیق، چگونگی انجام پژوهش، گزارش گردد تا خواننده بتواند آن را تکرار نماید و همچنین درباره اعتبار نتایج داوری کند؛ بنابراین مؤلف باید همه مراحل اجرا، از جمله آزمودنی ها، ابزارهای پژوهش، طرح پژوهش، روش اجرا و روش تحلیل داده ها را بیان کند.

الف) آزمودنی ها:(12) جامعه مورد مطالعه و ویژگی ها و مشخصات آن از نظر تعداد، سن، جنسیت، میزان تحصیلات و... همچنین چگونگی انتخاب آنها و در صورت گروه بندی شدن تعداد گروه ها و مقدار افراد هر گروه بیان می شود.

ب) ابزارها:(13) ابزارهای آزمایش، مثل پرسشنامه، تست و... پس از آن بیان می گردد. چنانچه ابزار سنجش، یک وسیله مشهور و استاندارد شده باشد، اشاره به نام آن کافی است، اما اگر یک مقیاس خودساخته باشد، باید چگونگی طراحی و تهیه آن و شواهد مربوط به اعتبار و روایی بودن آن گزارش شود.

ج) طرح پژوهش:(14) به نقشه کار پژوهشگر برای حل مسئله پژوهش، طرح گفته می شود. ابتدا متغیرهای مستقل، وابسته و تعدیل کننده و... بیان می شود، سپس طرح های پژوهشی، مثل طرح تک آزمودنیِ پیش تست- پس تست، تحلیل واریانس عاملی و...، که در روش به کار گرفته شده، بیان می گردد. همچنین تکنیک های کنترل متغیرهای نامربوط و ناخواسته، مانند تصادفی ساختن، همتاسازی و غیره مورد توجه قرار می گیرد.

د) شیوه اجرا:(15) در این قسمت همه مراحلی که آزمودنی و آزماینده در طول مطالعه انجام داده اند، به صورت گام به گام تشریح می گردد. گردآوری داده ها، دستورالعمل های اجرای پژوهش، چگونگی تشکیل گروه های آزمایشی و کنترل، چگونگی اجرای آزمایش و شیوه ثبت پاسخ ها و امثال آن، به طور خلاصه و دقیق توضیح داده می شود.

ر) تحلیل داده ها:(16) در این قسمت چگونگی طبقه بندی، مرتب کردن، خلاصه کردن و تحلیل کردن داده ها بیان می شود؛ همچنین روش های آماری توصیفی به کار گرفته شده مثل فراوانی ها، درصدها، نمودارها، مقادیر مرکزی و پراکندگی؛ و روش های آماری استنباطی، مثل اجرای آزمون t، z یاf، استفاده شده در تحقیق بیان می گردد. (هومن، 1378، ص 87 - 89).

3.2.3. نتایج (17)
در این بخش، توصیف کلامیِ مختصر و مفیدی از آنچه به دست آمده است، ارائه می شود. این توصیف کلامی با اطلاعات آماری مورد استفاده، کامل می شود و بهترین روش آن است که داده ها از طریق شکل و نمودار یا جدول، نمایش داده شوند. ساختار بخش نتایج، معمولاً مبتنی بر ترتیب منطقی پرسش ها یا فرضیه ها و نیز وابسته به تأیید شده بودن یا تأیید نشده بودن فرضیه هاست. ترتیب بیان نتایج نیز یا برحسب ترتیب تنطیم سؤال ها یا فرضیه های آنهااست، (سیف، 1375، ص 30) یا برحسب اهمیت آنها. روش متداولِ بیان نتایج، آن است که ابتدا مهم ترین و جالب ترین یافته ها و سپس به ترتیب، یافته های کم اهمیت تر ارائه می شود. (هومن، 1378، ص 90).

4.2.3.بحث(18) و تفسیر(19)
در این بخش، تمام اجزای گزارش تحقیق به هم ربط داده می شوند و محقق با ترکیب و پیوند بخش های مختلف، خواننده را به سوی یک نتیجه گیری کلی هدایت می کند. بنابراین لازم است شباهت ها و تفاوت های نتایج این پژوهش با پژوهش های قبلی روشن گردد و نیز معلوم شود که یافته های پژوهش، به روشن شدن مسئله مورد بررسی و زمینه دانش آن چه کمکی کرده است.

بنابراین توصیه می شود در این بخش، ضمن توضیح کوتاهی درباره مسئله پژوهش و بیان نتایج تحقیق، به تفسیر نتایج پرداخت. برای این کار باید این نتایج را با یافته های نتایج پیشین مقایسه کرد. آن گاه توضیح داد که پژوهش حاضر، به گسترش دانش زمینه مورد نظر چه کمکی کرده است، و در ضمن آن، کاربرد احتمالی آن را مشخص کرد و نقاط ضعف پژوهش را همراه با پیشنهادهایی برای پژوهشگرانی که در آینده می خواهند در این زمینه پژوهش، کار کنند، بیان کرد. (سیف، 1375، ص 33).

3.3.ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش توصیفی

اصول به کارگرفته شده در پژوهش های توصیفی باتوجه به روش های به کارگرفته شده، با اصول پژوهش های میدانی، مقداری متفاوت است. هر چند این اصول ممکن است با توجه به موضوع های مختلف تحقیقی و رشته های مختلف، تغییر نماید، ساختار کلی ای که تقریبا همه پژوهش های توصیفی باید در قالب آن درآیند، به شرح زیر است.

1.3.3.مقدمه

آنچه در مقدمه یک مقاله تحقیق کتابخانه ای قرارمی گیرد - همانند تحقیفات میدانی - کلیاتی است که محقق باید قبل از شروع بحث، آن را برای خواننده روشن نماید؛ مانند تعریف و بیان مسئله تحقیق، تبیین ضرورت انجام آن و اهدافی که این تحقیق به دنبال دارد. همچنین محقق باید خلاصه ای از سابقه بحث را - که به طور مستقیم مرتبط با موضوع است - بیان کند و در نهایت توضیح دهد که این مقاله به دنبال کشف یا به دست آوردن چه مسئله ای است؛ به عبارتی، مجهولات یا سؤال های مورد نظر چیست که این مقاله درصدد بیان آنهااست.

2.3.3.طرح بحث (متن)

در این بخش، مؤلف وارد اصل مسئله می شود. در اینجا باید با توجه به موضوعی که مقاله در پی تحقیق آن است، عناوین فرعی تر از هم متمایز گردند. محقق در تبیین این قسمت از بحث، باید اصول مهم قواعد محتوایی مقاله را مورد توجه قراردهد و سعی کند آنها را مراعات نماید؛ اصولی مانند: منطقی و مستدل بودن، منظم و منسجم بودن، تناسب بحث با عنوان اصلی، ارتباط منطقی بین عناوین فرعی تر در مسئله، خلاقیت و نوآوری در محتوا، اجتناب از کلی گویی، مستندبودن بحث به نظریه های علمی و دینی، جلوگیری از حاشیه روی افراطی که به انحراف بحث از مسیر اصلی می انجامد و موجب خستگی خواننده می شود و همچنین پرهیز از خلاصه گویی و موجزگویی تفریطی که به ابهام در فهم می انجامد، رعایت امانت حقوق مؤلفان، اجتناب از استناددادن به صورت افراطی، توجه داشتن به ابعاد مختلف مسئله و امثال اینها.

3.3.3.نتیجه گیری(20)
در این قسمت محقق باید به نتیجه معقول، منطقی و مستدل برسد. نداشتن تعصب و سوگیری غیرمنصفانه در نتیجه گیری، ارتباط دادن نتایج با مباحث مطرح شده در پیشینه، ارائه راهبردها و پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده، مشخص کردن نقش نتایج در پیشبرد علوم بنیادی و کاربردی و امثال آن، از جمله مواردی است که محقق باید به آنهاتوجه داشته باشد.

4. ارجاعات(21)
اعتبار یک گزارش پژوهشی علاوه بر صحت و دقت داده ها و استدلال حاصل از آنها، به منابع و مراجعی است که از اطلاعات آنها در پژوهش استفاده شده است. ارجاعات از موارد مهم ساختار یک مقاله علمی است، به وسیله آن، چگونگی استفاده از اندیشه های دیگران را به خواننده معرفی می نماید. در این قسمت به دو بحث مهم ارجاعات اشاره می شود که یکی شیوه ارجاع دادن در متن است و دیگری شیوه ذکر منابع در پایان مقاله.

1.4.ارجاعات در متن(22)
نخستین چیزی که درباره استناددادن در متن باید مشخص بشود، این است که: چه چیزی باید مستند گردد؟ مک برنی(23) (1990) موارد استنادآوردن را به شرح زیر بیان داشته است:

الف) باید اندیشه هایی را که به دیگران تعلق دارند، مشخص کرد و با ذکر مأخذ نشان داد که از آنِ چه کسانی می باشند (امانت داری)؛

ب) هر زمان که افکار و اندیشه هایی با چهارچوب فکری کسان دیگری همخوانی دارند، موارد را باید با ذکر منبع مشخص کرد؛

ج) هر زمان که نظریه، روش یا داده ای موردبحث قرار می گیرد، منبع آن را باید ذکرکرد تا اگر خواننده خواست اطلاعات بیشتری درباره آن کسب کند، بتواند به آن مراجعه کند؛

د) باید نقل قول هایی را که از یک متن به صورت مستقیم و بدون دخل و تصرف، داخل گیومه آورده می شود، مستند ساخت. (مک برنی 1990، به نقل از سیف، 1375، ص 39).

بنابراین اطلاعاتی که برای خوانندگان، اطلاعات عمومی به حساب می آیند، لازم نیست مستند شوند. نویسنده، تنها در صورتی می تواند به آثار خود ارجاع، دهد که این ارجاع برای مطالعه بیشتر باشد و نقل از خود، معنا ندارد. همچنین در استنادکردن، حتی الامکان باید به منبع مستقیم یا ترجمه آن استناد کرد. تنها زمانی به منابع دیگران استناد می شود که محقق دسترسی مستقیم به اصل اثر را نداشته باشد که در آن صورت باید مشخص کرد که آن مطلب از یک منبع دست دوم گرفته شده است. (سیف، 1375، ص 40).

1.1.4.شیوه ارجاع در متن

هرگاه در متنِ مقاله مطلبی از یک کتاب یا مجله یا.. به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، نقل شود، باید پس از بیان مطلب، آن را مستند ساخت. این مستندسازی شیوه های مختلفی دارد که در اینجا به بخش هایی از آن اشاره می شود.

در استناد، نام مؤلف و صاحب اثر، بدون القاب «آقا»، «خانم»، «استاد»، «دکتر»، «پروفسور»، «حجت الاسلام»، «آیت اللّه » و امثال آن آورده می شود، مگر در جایی که لقب جزو نام مشخص شده باشد(24)، مانند خواجه نصیرالدین طوسی، آخوند خراسانی، امام خمینی، علامه طباطبایی. (دهنوی، 1377، ص 89).

الف) یک اثر با یک مؤلف:

پس از آوردن متن، داخل پرانتز: نام مؤلف، تاریخ انتشار، شماره صفحه به ترتیب می آید و پس از آن، نقطه آورده می شود؛ مانند: (منطقی، 1382، ص 27).

ب) یک اثر با بیش از یک مؤلف:

اگر تألیف دارای دو یا سه مؤلف باشد، نام آنها به ترتیب ذکر شده در اثر، به همراه سال انتشار و شماره صفحه می آید؛ ولی در آثار با بیش از سه مؤلف، نام اولین مؤلف ذکر می شود و به دنبال آن عبارتِ «و همکاران» و سپس سال انتشار و شماره صفحه می آید؛ مانند: (سرمد، بازرگان و حجازی، 1379، ص 50) یا (نوربخش و همکاران، 1346، ص 75).

ج) آثار با نام سازمان ها و نهادها:

در صورتی که آثار به نام شرکت ها، انجمن ها، مؤسسات، ادارات و مانند اینها انتشار یابند، در استنادکردن، به جای نام مؤلف، نام سازمان می آید؛ مانند: (فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، 1382، ص 34).

د) دو یا چند اثر یک مؤلف:

هرگاه به دو یا چند اثر مهم اشاره شود، همه آنها در داخل پرانتز، و به ترتیب تاریخ نشر پشت سرهم می آیند؛ مانند: (والاس، 1980، ص 15؛ 1988، ص 27؛ 1990، ص 5). و اگر چند اثر یک مؤلف در یک سال منتشر شده باشد، آثار مختلف او با حروف الفبا از هم متمایز می گردند؛ مانند: (احمدی، 1365الف، ص22؛ 1365ب، ص 16).

ر) استناد آیات و روایات:

در استناد دادن به آیات، ابتدا نام سوره، سپس شماره آیه ذکر می شود. درباره روایات نهج البلاغه، ابتدا نام کتاب سپس شماره خطبه، نامه یا کلمات قصار ذکر می شود، و روایات غیر نهج البلاغه، نام گردآورنده روایات، تاریخ نشر، شماره جلد و صفحه می آید؛ مانند: (بقره، 39)؛ (نهج البلاغه، خطبه 33)؛ (مجلسی، 1403، ج 56، ص 198).

2.1.4.زیرنویس (پاورقی) توضیحی

توضیحات اضافی، یا توضیح اصطلاحاتی را که نویسنده برای حفظ انسجام متن نمی تواند آن را در متن بیاورد، می توان در زیر صفحه با مشخص کردن شماره آنها بیان کرد. نکته قابل توجه اینکه، این توضیحات باید حتی الامکان خلاصه ذکر شوند و نباید تکرار مطالب متن باشند. ترجمه آیات و روایات باید در متن مقاله های فارسی بیاید و در صورت نیاز، متن عربی آن در پاورقی ذکر شود. اما در جایی که آوردن متن عربی در متن ضروری باشد، به جهت پرهیز از تطویل در متن علمی، از آوردن ترجمه در متن، اجتناب می شود و به توضیح و تبیین آن اکتفا می شود.

در ترجمه متون توضیحاتی که مؤلف در زیرنویس آورده، باید عینا ترجمه شود و در صورتی که مترجم برای بیان اصطلاح یا تبیین مطلبی توضیحی را ضروری ببیند، می تواند آن را در پاورقی ذکرکند و در جلوی آن لفظ «مترجم» را -برای متمایز ساختن آن از توضیحات مؤلف- بیاورد.

3.1.4.معادل ها

کلمه های بیگانه در داخل متن حتما باید به فارسی نوشته شود و صورت خارجی آنها در پاورقی ذکر گردد و این، منحصر به اصطلاحات تخصصی یا اسامی اشخاص است. چنانچه در موارد خاصی لازم باشد که صورت خارجی آنها در داخل متن بیاید، باید آنها را مقابل صورت فارسی در داخل پرانتز نوشت. (غلامحسین زاده، 1372، ص 17).

نکته قابل توجه در استناد دادن معادل ها این است که اولاً در هر متن یا مقاله یا کتاب، فقط یک بار معادل انگلیسی آنها آورده می شود؛ ثانیا معادل های بکار گرفته شده باید یکنواخت باشند. و در صورت آوردن معادل های دیگر، مثل فرانسه، آلمانی، و... باید، در متن توضیحی درباره آن داده شود. در نوشتن اسامی اشخاص، ابتدا نام بزرگ، سپس حرف اول نام کوچک او با حروف بزرگ نوشته می شود مانند C،Jung .

2.4.ارجاع در منابع

محقق باید در پایان مقاله فهرستی از منابع و مراجعی که در متن به آنها استناد کرده است، به ترتیب حروف الفبای نام خانوادگی در منابع فارسی (عربی یا انگلیسی در صورت استفاده) بیاورد. مقصود از فهرست منابع، به دست دادنِ صورت دقیق و کامل همه مراجعی است که در متن مقاله به آنها استناد شده است. هدف از ارائه این فهرست، نشان دادن میزان تلاش پژوهشگر در بررسی و استفاده از منابع گوناگون، احترام به حقوق سایر نویسندگان و مؤلفان و نیز راحتی دستیابی خواننده به منابع موردنظر است؛ علاوه براینکه تمامی مراجع و مآخذی که در متن به آنها استناد شده، باید در فهرست منابع آورده شود، پس در بخش منابع، فقط منابعی آورده می شود که در متن به آنها استناد شده است.

در ذکر هر منبع، حداقل پنج دسته اطلاعات، ضروری به نظر می رسند که در همه ارجاعات مشترک اند:

1. نام مؤلف یا مؤلفان؛ 2. تاریخ انتشار اثر؛ 3.عنوان اثر؛ 4. نام شهر(ایالت)؛ 5. نام ناشر.

جداسازی این اطلاعات از هم با نقطه (.) و جداسازی اجزای مختلف هر یک از آنها با ویرگول (،) صورت می گیرد.

1.2.4.ارجاع کتاب در منابع

الف) در ارجاع کتاب با یک مؤلف، اطلاعات ضروری ذکر شده در بالا ذکر می شود، در صورتی که اثر تجدیدچاپ شده باشد، پس از عنوانِ کتاب، شماره چاپ آن می آید، مانند:

جوادی آملی، عبداللّه (1372). هدایت در قرآن (چاپ سوم). تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

در ارجاعات انگلیسی در صورتی که چاپ جدید مجددا ویرایش شده باشد، علامتِ ای دی (ed) با شماره ویرایش(25) آن، داخل پرانتز آورده می شود، مانند:

.Wadsworth:CA،Belmont.An introdoction to the history of psychology (2nded).(1993) .R .B،Hergenhahn

ب) در ارجاع منابع دارای دو مؤلف یا بیشتر، اسامی مؤلفان به ترتیبِ نامِ ذکرشده در کتاب، ذکر می شود و بین نام خانوادگی و نام آنها ویرگول و بین اسامی مؤلفان نقطه ویرگول (؛) می آید؛ مانند:

سرمد،زهره؛ بازرگان،عباس و حجازی، زهره(1379). روش های تحقیق در علوم رفتاری (چاپ سوم). تهران: نشر آگاه.

ج) در معرفی کتاب های ترجمه شده، پس از ذکر نام مؤلف و تاریخ اثر، نام مترجم و تاریخ انتشار ترجمه ذکر می شود. در آثاری که تاریخ نشرشان مشخص نیست، داخل پرانتز به جای تاریخ نشر، علامت سؤال (؟) می آید؛ مانند:

صدرالدین شیرازی، محمد(1375). شواهد الربوبیه، ترجمه جواد مصلح. چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.

د) در معرفی کتاب هایی که با عنوان سازمان ها یا نهادها منتشر شده اند، به جای نام اشخاص، نام مراکز ذکر می شوند: مرکز اسناد و مدارک علمی، وزارت آموزش و پرورش، (1362). واژه نامه آموزش و پرورش: فارسی - انگلیسی، انگلیسی - فارسی. تهران. نشر مؤلف.

ر) کتاب هایی که به جای مؤلف، ویراستاری یا به صورت مجموعه مقالاتی بوده که به وسیله افراد مختلف نوشته شده است؛ اما یک یا چند نفر آنها را گردآوری کرده اند، بدین صورت می آیند:

شفیع آبادی، عبداللّه (گردآورنده)، (1374). مجموعه مقالات اولین سمینار راهنمایی و مشاوره. تهران. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

2.2.4.ارجاع مقاله در منابع

برای ارجاع به مقاله هایی که در مجله های علمی-تخصصی به چاپ می رسند، ابتدا نام مؤلف یا مؤلفان، پس از آن، تاریخ انتشار اثر، بعد عنوان مقاله، و به دنبال آن، نام مجله و شماره آن ذکر می شود، سپس شماره صفحات آن مقاله در آن مجله با حروف مخفف صص در فارسی و pp در انگلیسی آورده می شود؛ مانند:

حداد عادل، غلامعلی (1375). آیا انسان می تواند عینی باشد. فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش9، صص 41-35.

3.2.4.ارجاع پایان نامه و رساله در منابع

در ارجاع رساله ها و پایان نامه ها، پس از ذکر عنوان، باید ذکرشود که آن منبع پایان نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکترا و به صورت چاپ نشده، است؛ سپس باید نام دانشگاهی را که مؤلف در آن فارغ التحصیل شده است، آورد:

ایزدپناه، عباس (1371). مبانی معرفتی مشّاء و اهل عرفان، پایان نامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده دانشگاه قم.

4.2.4.ارجاع از یک روزنامه در منابع

در معرفی مقاله هایی که در خبرنامه ها و روزنامه ها به چاپ می رسد، یا استنادهایی که از متن سخنرانی اشخاص در یک روزنامه آورده می شود، همانند ارجاع مقاله در مجله، تمام اطلاعات ضروری را آورده سپس سال انتشار، روز و ماه، نام روزنامه و شماره صفحه را ذکر می کند. مانند:

محقق کجیدی، محمدکاظم (1375، 21مهر)، موانع ساختاری توسعه بخش کشاورزی، روزنامه کیهان، ص6.

5.2.4.ارجاع فرهنگ نامه و دائرة المعارف در منابع

در ارجاع دائرة المعارف ها نام سرپرست آورده شده و سپس بقیه اطلاعات ضروری، همانند کتاب به ترتیب می آید؛ مانند:

بجنوردی، سیدکاظم و همکاران (1377)، دائرة المعارف بزرگ اسلامی (چاپ دوم)، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

6.2.4.ارجاع کنفرانس ها، سمینارها و گزارش ها

ارائه گزارش از همایش ها و سمینارها باید به شکل زیر بیان گردد: (سلطانی، 1363، ص19).

همایش بین المللی نقش دین در بهداشت و روان (1380). چکیده مقالات اولین همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.

7.2.4.نقل منابع الکترونیکی (اینترنت)

امروزه نقل از منابع اینترنتی یکی از منابع ارجاع است که در ذکر آن، اطلاعات ضروری به ترتیب زیر بیان می گردد (ترابیان، 1987، ترجمه قنبری، 1380).

بارلو، جان پی (1996). درخت یوشع می لرزد، در مجله CORE (روی خط اینترنت)، ج8، ش 1، (1992)، نقل شده تاریخ 25 مارس 1996، قابل دسترسی در:

Corel.08.g2.:pub/Zines/CORE-Zine File:Ptp.etext.org Directory

5. آیین نگارش

چنان که بیان شد، محقق باید ابعاد سه گانه محتوایی، ساختاری و نگارشی مقاله را مورد توجه قرار دهد. آنچه تاکنون بیان شد، خلاصه ای از اصول محتوایی و ساختاری یک مقاله علمی بود. اکنون به بررسی اصول کلی آیین نگارش که رعایت آن در تحریر مقاله علمی ضروری به نظر می رسد، می پردازیم.

الف) متن علمی تا حدّ ممکن باید مختصر و مفید باشد. به همین جهت لازم است از آوردن نقل قول های غیرضروری و حجم افزا، تفنن های شاعرانه و ذوقی، بیان های عاطفی واحساسی و گزافه نویسی اجتناب شود.

ب) از آوردن عبارت های مبهم، مغلق و پیچیده و واژه های نامأنوس باید احتراز گردد.

ج) باید از ذکر بندهای طولانی و جمله های بلند خودداری شود.

د) مطالب باید ساده، روان، جذاب و به گونه ای صریح و روشن بیان گردد.

ر) در نقل مطالب، ضروری است امانت داری را با ذکر مشخصات دقیق منبع رعایت نمود. هر چند در این باب نباید به دام افراط و تفریط - که حمل بر فضل فروشی یا سهل انگاری است- افتاد.

ش) هر بخش از نوشته که شامل یک اندیشه و مطلب خاصی است، باید در یک بند (پاراگراف) آورده شود.

ص) باید از به کاربردن کلمات مترادف به جهت افزایش حجم اجتناب شود.

ط) باید از به کاربردن افراطی حروف اضافه و حروف ربط در متن پرهیز گردد.

ع) باید از به کاربردن تعبیرهای نامناسب و عامیانه و استعمال الفاظ ناروا، رکیک و غیراخلاقی احتراز شود.

دونکته را در آیین نگارش باید به صورت مجزا بررسید: یکی رسم الخط فارسی و دیگری آیین نشانه گذاری است که مختصرا به آنها اشاره می شود:

1.5. رسم الخط فارسی

خط، چهره مکتوب زبان است و همانند زبان، از مجموعه اصول و قواعدی پیروی می کند. از آنجا که خط نقش مهمی در اصالت و غنای فرهنگ یک جامعه دارد، نباید شیوه ای را برگزید که نسل های جدید در استفاده از منابع کهن و ذخایر فرهنگی خود، دچار مشکل جدی شوند. بنابراین نباید چهره خط فارسی به صورتی تغییر کند که مشابهت خود را با ذخایر فرهنگی قدیمی از دست بدهد.

فرهنگستان زبان وادب فارسی که یک نهاد رسمی است و طبق قانون، وظیفه نظارت، تدوین، تنظیم و تصویب قواعد و ضوابط خط فارسی را به عهده دارد، اصول و قوانینی را در این باره تصویب کرده است که ما در این بخش از مقاله، با عنایت به مصوبات این فرهنگستان، نکات رسم الخطی را به اختصار بیان می کنیم.

1.1.5. قواعد املایی برخی واژه ها(26)
الف) واژه هایی که همواره به صورت جدا نوشته می شود، عبارت اند از «ای»، مانند: ای خدا؛ «همین» و «همان» مانند: همین جا، همان کتاب؛ «هیچ»: مانند: هیچ یک؛ «می» و «همی»، مانند: می رود و همی گوید.

ب) واژه هایی که همواره جدا نوشته می شود، اما استثناء دارند:

«این» و «آن» همواره جدا نوشته می شوند، مگر در: آنچه، آنکه، اینکه، اینها، آنها، اینجا، آنجا، وانگهی.

«چه» همواره جدا نوشته می شود، مگر در: چرا، چگونه، چقدر، چطور، چنان.

«بی» همواره جدا نوشته می شود، مگر آنکه کلمه، بسیط گونه باشد، مثل: بیهوده، بیخود، بیراه، بیچاره، بینوا، بیجا.

«هم» از کلمه پس از خود جدا نوشه می شود، مگر در:

1. کلمه، بسیط گونه باشد، مثل: همشهری، همشیره، همسایه، همدیگر، همچنین، همچنان، همین، همان.

2. جزء دوم، تک هجایی باشد، مثل: همدرس، همسنگ، همکار، همراه.

3. جزء دوم با حرف مصوّت «آ» شروع شود، مثل: همایش، هماورد، هماهنگ.

«به» همواره جدا نوشته می شود، مگر در:

1. وقتی بر سر فعل یا مصدر بیاید (بای زینت)، مثل: بگفتم، بروم، بنماید، بگفتن.

2. به صورت بدین، بدان، بدور، بدیشان به کار رود.

3. هرگاه صفت بسازد: بخرد، بشکوه، بهنجار، بنام.

ج) واژه هایی که همواره جدا نوشته می شود، اما استثنا دارند:

«که» همواره جدا از کلمه قبل نوشته می شود، مگر در: بلکه، آنکه، اینکه.

«چه» از کلمه پیش از خود جدا نوشته می شود، مگر در: آنچه، چنانچه.

«را» همواره جدا نوشته می شود، مگر در: چرا، مرا.

«تر»، «ترین» همواره جدا نوشته می شود، مگر در: بهتر، مهمتر، کمتر، بیشتر.

د) واژه هایی که همواره به ماقبل متصل می شوند، اما استثنا دارند:

«ها» همواره به کلمه ماقبل می چسبد، مگر در:

1. بخواهیم صورت مفرد کلمه مشخص شود، مثل: کتاب ها، درس ها.

2. کلمه به «ه» غیرملفوظ ختم شود، مثل: میوه ها، خانه ها.

2.1.5.علایم همزه

الف) اگر حرف پیش از آن مفتوح باشد، روی کرسیِ «ا» نوشته می شود، مگر آنکه پس از آن مصوّت

«ای»، «او» یا «ب» باشد که در این صورت روی کرسی «ی » نوشته می شود:

رأفت، تأسف، مأنوس، شأن و خلأ، ملأ، مبدأ، منشأ.

رئیس، لئیم، رئوف، مئونت، مطمئن، مشمئز.

ب) اگر حرفِ پیش از آن مضموم باشد، روی کرسی «و» نوشته می شود، مگر آنکه پس از آن مصوّتِ «او» باشد که در این صورت روی کرسی «ی» نوشته می شود:

رؤیا، رؤسا، مؤسسه، مؤذّن، مؤثر، مؤانست، لؤلؤ، تلألؤ، شئون، رئوس.

ج) اگر حرفِ پیش از آن مکسور باشد، یا ساکن ولی در وسط کلمه قرار داشته باشد، روی کرسی «ی» نوشته می شود و همچنین کلمات دخیل فرنگی همواره با کرسی «ی » نوشته می شوند:

لئام، رئالیست، سئول، نئون، مسئله، جرئت، هیئت، و در توأم استثنا است.

د) اگر حرفِ پیش از آن مکسور و در آخر کلمه باشد، روی کرسی (ی ) نوشته می شود: متلألی ء.

ر) اگر حرفِ پیش از آن ساکن و یا یکی از مصوّت های بلندِ «آ»، «او» یا «ای» بوده و در آخر کلمه نوشته شود، بدون کرسی نوشته می شود: جزء، سوء، شی ء، بط ء، سماء، ماء، املاء، انشاء.

س) در صورتی که همزه پایانی ماقبل ساکن (بدون کرسی) یا همزه پایانی ماقبل مفتوح (با کرسی «ا») و یا همزه پایانی ماقبل مضموم (با کرسی «و»)به یای وحدت یا نکره متصل شود، کرسی«ی» می گیرد و کرسی قبلی آن نیز حفظ شود:

جزئی، شیئی، منشائی، مائی، لؤلؤئی.

ص) اگر حرفِ پیش از آن مفتوح یا ساکن و پس از آن حرف «آ» باشد، به صورت ـآ و آ نوشته می شود:

مآخذ، لآلی، قرآن، مرآت.

الف) نشانه کسره اضافه در خط فارسی آورده نمی شود، مگر برای رفع ابهام در کلماتی که دشواری ایجاد می کند: اسبِ سواری/ اسب سواری.

ب) برای کلمات مختوم به های بیان حرکت، در حالتِ مضاف، از علامت «ء» (ی کوتاه شده شبیه همزه) استفاده می شود: خانه من، نامه من، نوشته او.

ج) «ی» در کلمه های عربیِ مختوم به «ی» (که «آ» تلفظ می شود) دراضافه به کلمه بعد از خود به «الف» تبدیل می شود: عیسای مسیح، موسای کلیم، هوای نفس، کبرای قیاس.

4.1.5. واژه ها و عبارات مأخوذ از عربی

الف) «ة» در عبارات مأخوذ از عربی به چند صورت می آید:

1) اگر در آخر کلمه تلفظ شود، به صورت «ت» نوشته می شود: رحمت، جهت، قضات، برائت، مراقبت.

2) اگر در آخر کلمه تلفظ نشود، به صورت «ه» یا «ـه» نوشته می شود: علاقه، معاینه، مراقبه، نظاره، آتیه.

3) در ترکیبات عربی رایج در فارسی به صوت «ة» یا «ـة» نوشته می شود:لیلة القدر، ثقة الاسلام، خاتمة الامر، دایرة المعارف؛ استثنا در کلمات حجت الاسلام، آیت اللّه .

ب) «و» که در برخی از کلمه های عربی به صورت «آ» تلفظ می شود. در فارسی به صورت «الف» نوشته می شود، مگر در مواردی که رسم الخط قرآنی آن مراد است: زکات، حیات، مشکات.

ج) «الف کوتاه» همیشه به صورت «الف، نوشته می شود، مگر در برخی حروف اضافه و اسامی خاصی که «الف» در آخر کلمه می آید و ترکیباتی که عینا از عربی گرفته شده است: شورا، مولا، تقوا، اسماعیل، رحمان، هارون، یاسین.

الی، حتی، عیسی، یحیی، مرتضی، اعلام الهدی، بدرالدّجی، سدرة المنتهی، طوبیلک.

5.1.5. تنوین

آوردن تنوین (در صورتی که تلفظ شود) در نوشته های رسمی و نیز در متون آموزشی الزامی است و به صورت های زیر نوشته می شود:

الف) تنوین نصب همیشه به صورت «ا / ـا» نوشته می شود و اگر کلمه مختوم به همزه باشد، همزه آنها روی کرسی «ی » می آید و سپس تنوین روی «الف» بعد از آن قرار می گیرد:

نسبتا، واقعا، موقتا، عجالتا، طبیعتا، عمدا، جزئا، استثنائا، ابتدائا.

ب) تنوین رفع و جر در همه جا به صورت « ــٌ » و « ــٍ » نوشته می شود و فقط در ترکیبات مأخوذ از عربی که در زبان فارسی رایج است، به کار می رود: مشارٌالیه، مضافٌ الیه، منقولٌ عنه، مختلفٌ فیه، متفقٌ علیه، بعبارةٍ اُخری، ای نحوٍکان.

آوردن تنوین در کلمه های فارسی اشتباه است: گاها، زبانا.

6.1.5.ترکیبات

مراد در اینجا کلمات مرکب و مشتق می باشد که به صورت زیر آورده می شود:

1.6.1.5.کلمات مرکبی که الزاما پیوسته نوشته می شوند:

الف) مرکب هایی که بسیط گونه اند:

آبرو، الفبا، آبشار، نیشکر، رختخواب، یکشنبه، سیصد، یکتا، بیستگانه.

ب) جزء دوم با «آ» آغاز شود و تک هجایی باشد:

گلاب، پساب، خوشاب، دستاس.

ج) هرگاه کاهش یا افزایش واجی یا ابدال یا ادغام یا جابه جایی آوایی در داخل آنها روی داده باشد:

چند، هشیار: ولنگاری، شاهسپرم، نستعلیق، سکنجبین.

د) مرکبی که دست کم یک جزء آن، کاربرد مستقل نداشته باشد: غمخوار: رنگرز، کهربا.

ر) مرکب هایی که جدانوشتن آنها التباس یا ابهام معنایی ایجاد می کند: بهیار (به یار)، بهروز (به روز)، بهنام (به نام).

س) کلمه های مرکبی که جزء دوم آنها تک هجایی باشد و صورت رسمی یا نیمه رسمی یا جنبه سازمانی، اداری و صنفی یافته باشد: استاندار، بخشدار، کتابدار، قالیشو، آشپز.

2.6.1.5.کلمات مرکبی که الزاما جدا نوشته می شود:

الف) ترکیب های اضافی (شامل موصوف و صفت یا مضاف و مضاف الیه)

ب) جزء دوم با «الف» آغاز شود: دل انگیز، عقب افتادگی، کم احساس.

ج) حرف پایانی جزء اول با حرف آغازی جزء دوم، همانند یا هم مخرج باشد:

آیین نامه، پاک کن، کم مصرف، چوب بری، چوب پرده، نظام مند.

د) مرکب های اتباعی و نیز مرکب های متشکل از دو جزء مکرر: سنگین رنگین، پول مول، تک تک، هق هق.

ر) مصدر مرکب و فعل مرکب: سخن گفتن، نگاه داشتن.

س) مرکب هایی که یک جزء آنها کلمه دخیل فرنگی باشد: خوش پز، شیک پوش: پاگون دار.

ص) عبارت های عربی که شامل چند جزء باشد: مع ذلک، من بعد، علی هذا، ان شاءاللّه ، باری تعالی، علی ایّ حال.

ط) یک جزء از واژه های مرکب، عدد باشد: پنج تن، هفت گنبد، هشت بهشت، نه فلک، ده چرخه.

ع) کلمه های مرکبی که جزء اول آنها به «های» بیان حرکت ختم شود؛ مگر اینکه در ترکیب، «ها» حذف شده به جای آن، «گ» میانجی بیاید: بهانه گیر، پایه دار، کناره گیر، تشنگان، خفتگان، هفتگی، بچگی.

ف) کلمه با پیوسته نویسی، طولانی یا نامأنوس یا پردندانه شود: عافیت طلبی، مصلحت بین، پاک ضمیر، حقیقت جو.

ق) یک جزء کلمه مرکب، صفت مفعولی یا صفت فاعلی باشد: اجل رسیده، نمک پرورده، اخلال کننده، پاک کننده.

ک) یک جزء آن اسم خاص باشد: سعدی صفت، عیسی دم، عیسی رشته، مریم بافته.

ل) جزء آغازی یا پایانی آن بسامد زیاد داشته باشد: نیک بخت، هفت پیکر، شاه نشین، سیه چشم.

م) هرگاه با پیوسته نویسی، اجزای ترکیب معلوم نشود و احیانا ابهام معنایی پدید آید: پاک نام، پاک دامن، پاک رأی.

3.6.1.5.کلمات مرکبی که به دو صورت نوشته می شود:

به جز کلماتی که الزاما پیوسته یا جدا نوشته شود، کلمات مرکب دیگر تابع قاعده خاصی نیست و به دو صورت نوشته می شود که به برخی از آنها اشاره می شود:

الف) پسوند «وار» در برخی کلمات جدا و در برخی دیگر پیوسته نوشته می شود: طوطی وار، فردوسی وار، طاووس وار، بزرگوار، سوگوار، خانوار.

ب) نوشتن کلمه «باسمه تعالی» و «بسمه تعالی» به هر دو صورت جایز است.

ج) اگر واژه مرکب، عدد یک داشته باشد، نوشتن آن به هر دو صورت جایز است: یکسویه، یک سویه؛ یکشنبه، یک شنبه؛ یکسره، یک سره؛ یکپارچه، یک پارچه.

7.1.5.نکات تکمیلی در رسم الخط

الف) جمع واژه های فارسی با «ات» غلط می باشد، مانند گزارشات، پیشنهادات، که صحیح آن گزارش ها، پیشنهادها می باشد.

ب) کلمه عربی با علامت عربی جمع بسته می شود، مانند: اطلاعات، وجوه، سطوح

ج) پسوند «یت» مصدرساز عربی، برای کلمات فارسی به کار نمی رود؛ مثل: رهبریت، شهریت که صحیح آن رهبری و شهری بودن است.

2.5.نشانه گذاری ها(27)
از آنجا که در جملات مکتوب، عواملی همچون مکث، تکیه، آهنگ و لحن کلام یا اشاره ها -که در سخن گفتن استفاده می شود- وجود ندارند تا گوینده را در انتقال مقصودش یاری دهند، برای رفع ابهام و روشن ترکردن مقصود نویسنده و روان خواندن نوشته، از علایم نقطه گذاری استفاه می شود. استفاده از علایم ویرایش، بیشتر تابع لحن کلام و سبک نویسنده است، با وجود این، گاهی از اصول و قواعدی پیروی می کند که سعی می شود موارد مهم آنها بیان گردد.

1.2.5 ویرگول (،)

ویرگول نشانه مکث کوتاه است که با توجه به نوع متن و نوع مخاطب، برای درست و روان خواندن نوشته، در حد اعتدال به کار برده می شود. در برخی موارد استفاده از آن ضرورت دارد که به برخی از آنها اشاره می گردد:

الف) در بین دو کلمه که احتمال دارد خواننده آنها را به هم اضافه کند:

امام، امت اسلام را زنده کرد.

ب) در دو طرف عطف بیان و بدل نیز معمولاً به کار می رود:

شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان، درباره مسائل جاری گفت...

ج) بین چند کلمه یا گروه که در کنار هم بیایند و از نظر دستوری دارای یک نقش باشند، از ویرگول استفاده می شود و دو واحد آخری با «و» به هم عطف می شوند:

مردی مؤدب، فروتن، مهربان و نیکوکار بود.

د) میان عبارت ها و جمله های غیرمستقل یا وابسته:

معمولاً پیش مردم ظاهربین، دانشمند واقعی کسی است که...

ر) برای جداکردن اجزای آدرس ها:

قم، بلوارامین، روبروی راهنمایی و رانندگی، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.

س) برای جداکردن ارقام در جمله:

به این موضوع در صفحه های 70، 95، 115 و 420 اشاره شده است.

ص) بعد از کلمه ها و عبارت های ربطی مانند:

با این همه، به هر حال و... و قیدی، مانند: اولاً، ثانیا، بلی، خیر و...

2.2.5.نقطه ویرگول (؛)

نقطه ویرگول برای مکث های طولانی تر و حدّفاصل بین ویرگول و نقطه است و به نقطه نزدیکتر است که موارد کاربرد آن به شرح زیر است:

الف) قبل از کلمه ها و عبارت های توضیحی مانند: (مثلاً، یعنی، اما و...) اگر به مفهوم جمله قبل برگردد:

شیخ الرئیس گفته است که: «از گاو می ترسم؛ برای اینکه گاو شاخ دارد و عقل ندارد»؛ یعنی اینکه از قدرتمند کم عقل باید گریخت.

ب) اجزای وابسته به یک موضوع کلّی، هرگاه به صورت جمله های متعددِ ظاهرا مستقل بیان شود:

فراق، کوه را هامون کند؛ هامون را جیحون کند؛ جیحون را پرخون کند؛ پس با این دل ضعیف چون کند؟

ج) هرگاه در بین اجزای قسمت های مختلف یک جمله، ویرگول های متعدد به کار رفته باشد، نقطه ویرگول برای جدا کردن مجموعه آن قسمت ها از یکدیگر به کار می رود:

محمد، احمد، حسن؛ علی و محمود را زدند.

د) هرگاه موضوع یک جمله کامل، فهرست وار دسته بندی شده باشد، پس از پایان هر دسته، نقطه ویرگول، و در آخرین دسته، نقطه می آید؛ مانند:

ساختمان واژه های فارسی، چند صورت است:

1) ساده: گل، دل، خرد؛

2) پیشوندی: همدل، بینوا، نادان؛

3) پسوندی: کارگر، شنونده؛

4) مرکب: گلخانه، دلنواز، سخنگو؛

5) گروهی: بی دست و پا، آب از سرگذشته.

3.2.5.نقطه (.)

نشانه مکث کامل است که در پایان جمله های خبری و امری می آید و موارد کاربرد آن به شرح زیر است:

الف) پس از توضیحات پاورقی ها، جدول ها، نمودارها.

ب) در پایان جمله و پس از ذکر مشخصات منابع که در متن استناد شده است؛ مانند:

(مطهری، 1377، ص 25).

ج) برای مشخص کردن حرف های اختصاری، لازم است پس از هر حرف (به جز حرف آخر) نقطه گذاشته شود؛مانند:

ه.ق (هجری قمری)، ق.م (قبل از میلاد)

4.2.5.دونقطه (:)

نشانه توضیح است و به جای کلمه ها و عبارت های توضیحی (نظیر، مانند، مثل، ازقبیل و...) به کار می رود، بدین معنی که آنچه بعد از دونقطه آمده توضیح مثالِ قبل است؛ مانند:

تنها ره سعادت: ایمان، جهاد، شهادت.

الف) قبل از نقل قول ها دو ْنقطه می آید:

او در کتاب خود گفته است: «شما بودید که رفتید...».

ب) برای جداکردن رقم های جزئی از کلی نیز از دونقطه استفاده می کنند (در متن های فارسی رقم کلی در سمت راست و رقم جزئی سمت چپ می آید)، مثلاً جلد سوم صفحه چهل و یک، را به صورت، «3 :41» نشان می دهند.

ج) گذاشتن دونقطه پس از عنوان های کتاب، مقاله، عنوان اصلی، فرعی و امثال آن لازم نیست.

2.5.علامت سؤال (؟)

در پایان جمله های پرسشی مستقیم، علامت سؤال می آید؛ همچنین موارد دیگر استفاده از علامت

سؤال عبارت است از:

الف) پس از جمله های استفهام انکاری:

چه کسی می داند چه خواهد شد؟

ب) بعد از کلمه ها یا عبارت هایی که به جای جمله پرسشی بیایند:

کدام بهتر است: علم یا ثروت؟

ج) برای بیان مفهوم تردید یا استهزا این علامت در داخل پرانتز (؟) استفاده می گردد:

آقای محمدی، استاد نمونه دانشگاه تهران (؟) به مشهد رفته است.

د) هرگاه چند جمله سؤالی پشت سر هم قرار گیرند، معمولاً در پایان تک تک آنها نشانه پرسش می آید:

هیچ معلوم نیست از کجا آمده اند؟ چه آورده اند؟ به کجا می روند؟

ر) اگر در ضمن جلمه خبری، جمله ای پرسشی نقل شود، باید جمله پرسشی حتما در داخل گیومه قرار گیرد:

طفیلی را پرسیدند که «اشتها داری؟»؛ گفت: منِ بیچاره در جهان همین متاع دارم.

6.2.5.گیومه «»

نشانه ای است که برای «مشخص کردن» در موارد زیر به کار می رود:

الف) هرگاه عین عبارت نویسنده یا گوینده ای نقل شده باشد:

او پرسید «آیا کتابخانه ملی را دیده ای؟»

ب) هرگاه برای تأکید یا به دلیل دیگر خواسته شود کلمه یا عبارتی در متن مشخص و متمایز شود مانند:

گفتم «کتاب» را بیاور.

ج) آوردن عنوان مقاله ها، سخنرانی ها، فصل ها، مجله ها، اشخاص، کتاب ها و... در متن- جایی که در چاپ حروف کج (ایرانیک) به کار نرفته- در داخل گیومه می آید.

7.2.5.پرانتز ()

برای جداکردن توضیح های نسبتا اضافی به کار می رود؛ توضیح هایی از قبیل:

الف) عبارت های تکمیل کننده و توضیح دهنده:

امامان معصوم(ع) احکام دینی را گاهی از راه الهام (نه وحی که خاص پیغمبر است) می گرفتند.

ب) معنای لغت ها و کلمه ها:

جلد پنجم و ششم فرهنگ معین به اعلام (اسم های خاص) اختصاص دارد.

ج) تاریخ ها:

صائب (986-1081 ه ق) از برجسته ترین شاعران سبک هندی است.

د) ذکر مثال ها:

روش های تحقیق به کار گرفته شده (مثل پیمایشی) در متن...

ر) ارجاع ها و ذکر منابع در متن:

(جوادی آملی، 1377، ص 54).

س) برای آوردن علایم اختصاری در متن:

(ق.م)؛ (ره)

8.2.5. خط فاصله (-)

نشانه جداسازی است و بیشتر در دو طرف جمله یا عبارت معترضه می آید تا آن را از متن اصلی جمله جدا کند، خط فاصله در جداکردن، از ویرگول قوی تر و از پرانتز ضعیف تر است؛ به این معنی که خواننده حتما مطلب بین دو ویرگول را باید بخواند، ولی مطلب دو خط فاصله را می تواند نخواند. تفاوت آن با پرانتز در این است که عبارت بین دو خط فاصله، جزء جمله به شمار می رود و در روال طبیعی جمله می توانیم آن را بخوانیم، ولی عبارت داخل پرانتز، توضیحی زاید بر متن است و ممکن است از نظر ترتیب کلمات به گونه ای نباشد که بتوانیم آن را بخوانیم (غلامحسین زاده، 1372، ص 50):

نهضت بیداری مسلمان ها در بسیاری از کشورهای اسلامی -برخلاف آنچه که تصور و تبلیغ می شود- فرزند انقلاب نیست، برادر آن است.

الف) در آغاز بندهای کوتاه فرعی که بدون شماره گذاری یا دسته بندی عددی و حرفی بعد از دو نقطه قرار می گیرند: کارمند خوب کسی است که:

- اهداف کارش را بداند؛

- نیازهایش را بشناسد و...

ب) برای پیونددادن یک ترکیب دو وجهی:

فرهنگ ایرانی-اسلامی؛ قطار تهران-مشهد

ج) به معنی «تا» در بین دو عدد:

ساعت 9-8 درس دارم.

6.تایپ مقاله

امروزه تقریبا اکثر مجلات علمی، مقالات خود را به صورت تایپ شده می پذیرند، بدین روی و برای تکمیل شدن بحث، برای آشنایی مؤلفان محترم، برخی از اصول تایپ، بیان می گردد.

الف) عنوان مقاله در وسط سطر و با فاصله چهار سانتی متر از بالا با قلم یاقوت، شماره شانزده تایپ می گردد.

ب) نام مؤلف در زیر عنوان و در وسط سطر و با فاصله 5/1 سانتی متر، با قلم ترافیک، شماره ده تایپ می شود.

ج) رتبه علمی و محل خدمت مؤلف یا مؤلفان با علامت ستاره () یا شماره در پاورقی همان صفحه و با قلم لوتوس نازک شماره دوازده که متناسب با قلم پاورقی است، تایپ می گردد.

د) عناوین فرعی مقاله با شماره های تفکیک کننده مانند: 1.، 2.، 3.، و...، با قلم لوتوس سیاه، شماره چهارده تایپ می گردد.

ر) عناوین فرعی تر با شماره های تفکیک کننده 1.1، 2.1 و... با قلم لوتوس سیاه، شماره سیزده تایپ می گردد.

س) متن مقاله با قلم لوتوس نازک، شماره چهارده تایپ شده و ابتدای هر پاراگراف یا بند با کمی تورفتگی (اشپون) با فاصله 5/0 سانتی متر آغاز می گردد.

ص) فاصله بین سطرهای متن 5/1 سانتی متر و فاصله آنها از عنوان های فرعی دو سانتی متر است.

ط) فاصله حاشیه صفحه ها از هر طرف دو سانتی متر و از بالا و پایین نیز دو سانتی متر است و فاصله آخرین سطر با پاورقی یک سانتی متر است.

ع) نقل قول های مستقیم در داخل گیومه با قلم لوتوس نازک، شماره دوازده تایپ می گردد.

ف) شماره صفحات در گوشه سمت چپ و بالای صفحه تایپ می گردد.

ق) مقاله فقط بر یک طرف صفحه تایپ می شود.

ک) باید در تایپ مقاله از به کاربردن قلم های متنوع و متفاوت اجتناب شود.

ل) قلم انگلیسی لازم برای تایپ پاورقی، Times Mediumبا شماره هشت است و همین قلم برای انگلیسی در متن و منابع با شماره ده استفاده می شود.

7. ویرایش متن

ویرایش متن بر عهده ویراستار است که باید طبق قوانین مربوط به نشر و ضوابط علمی صورت دهد. هرچند ویرایش، وظیفه محقق نیست، برای آشنایی محققان، به توضیحی اجمالی در این رابطه می پردازیم:

هر اثر تحقیقی دو نوع ویرایش می شود: ویرایش فنی و ویرایش محتوایی.

1.7.ویرایش فنی

در ویرایش فنی مسائلی از قبیل به دست دادن ضبط لاتینی نام ها یا معادل فرنگی اصطلاحات فنی، تعیین محل تصاویر، اشکال و جدول ها، مراعات شیوه مناسب برای معرفی مشخصات کتاب شناسی، تهیه فهرست مندرجات، فهرست تفصیلی، واژه نامه، فهارس دیگر، تنظیم صفحه عنوان و صفحه حقوق، اعراب گذاری های لازم، تبدیل مقیاس ها و سنوات، توضیح لازم برای برخی از اصطلاحات، معرفی اجمالی بعضی از اعلام در صورت نیاز انجام می شود.

2.7. ویرایش محتوایی

هر نوع کاستی و نادرستی نحوی و زبانی در این ویرایش اصلاح می شود. اگر اثر تحقیقی، متن تصحیح شده باشد، به بدخوانی های مصحح توجه و با مراجعه به منابع - در صورت همکاری مصحح و در اختیار قرار دادن منابع- از درستی واعتبار توضیحات و تعلیقات وی اطمینان حاصل می شود. در مورد آثار ترجمه شده مطابقت تمام وکمال ترجمه با متن اصلی لازم است (دهنوی، 1377، ص 100).

8.پیوست ها

اگر مقاله علمی دارای مطالبی باشد که در گزارش پژوهش علمی ضروری نیست، مؤلف آن را در پیوست ها، ضمیمه مقاله می نماید. به طور کلی آنچه پرسشنامه را در درک، ارزشیابی و تکرار پژوهش یاری می کند، مانند نسخه کاملی از آزمون ها یا پرسش نامه های چاپ نشده و شاخص های آماری آنهاو...، می تواند در پیوست آورده شود.

در این بخش، برخی از پیوست های مربوط به این مقاله آورده شده است:

1.8.فرم ارزیابی مقاله مربوط به تحقیقات میدانی (شماره 1).
2.8.فرم ارزیابی مقاله مربوط به تحقیقات کتابخانه ای (شماره 2).
3.8.فرم ارزیابی مقاله مربوط به ترجمه (شماره 3).
4.8.نشانه های ویراستاری.

منابع

- احمدی گیوی، حسن، حاکمی، اسماعیل؛ شکری، یداللّه و طباطبایی، محمود (1368). زبان و نگارش فارسی. تهران سمت.

- اعتماد، شاپور؛ حیدری، اکبر؛ سربلوکی، محمدنبی و مهرداد، سید مرتضی (1381). معرفی نظام ارزیابی مجلات علمی. تهران، مرکز تحقیقات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری.

- ترابیان، کیت(1987). راهنمای نوشتن مقالات در طول ترم: پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری. ترجمه محسن قنبری(1380). قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

- دلاور، علی(1371). روش های تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. چاپ سوم. تهران، دانشگاه پیام نور.

- دهنوی، حسین(1377). روش تحقیق. چاپ سوم. قم، نشر معروف.

- سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1379). روش های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ سوم. تهران، برگه.

- سیف، علی اکبر(1375). روش تهیه پژوهشنامه در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.

- غرویان، محسن(1368). آموزش منطق. چاپ اول. قم، مؤسسه انتشارات دارالتعلیم.

- غلامحسین زاده، غلامحسین (1372). آیین نگارش و ویرایش. تهران، سمت.

- فرهنگستان زبان وادب فارسی (1382). دستور خط فارسی. چاپ دوم. تهران، آثار فرهنگستان.

- مطهری، مرتضی(1372). آشنایی با علوم اسلامی. چاپ پنجم. قم، دفتر انتشارات اسلامی.

- هومن، حیدرعلی(1374). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. چاپ دوم. تهران، پارسا.

- هومن، حیدرعلی(1378). راهنمای تدوین گزارش پژوهشی: رساله و پایان نامه تحصیلی، تهران، پارسا.


1. عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

2. در پیوست مقاله؛ سه نمونه از فرم های ارزیابی برای آشنایی محققان با ملاک های محتوایی و ساختاری آورده شده است.

3. Theory.

4. Explanation .

5. Research.

6 .Methodology.

7 .Abstract.

8 .Key Words.

9.Scientif Method.

10.Introduction.

11.Method.

12. Subjects.

13.Instruments .

14.Research Design.

15 . Procedure

16.Deta Analysis.

17 . results.

18.Discussion.

19.Interpretation .

20.Canclusio.

21.Referrals.

22. Citation.

23. Mc burney.

24. راه تشخیص آن در کتاب فهرست مستند «اسامی مشاهیر و مؤلفان» اثر کتابخانه ملی آمده است.

25. Edition.

26. لازم به یادآوری است تمام آنچه در بخش رسم الخط بیان می شود، برگرفته از کتاب فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1382) می باشد به جز آنجایی که ارجاعِ مجزا داده شده است.

27. تمام مباحث مربوط به نشانه گذاری ها از دو کتاب «زبان و نگارش فارسی» تألیف دکتر حسن احمدی گیوی و همکاران و کتاب «آیین نگارش و ویرایش» اثر دکتر غلامحسین غلامحسین زاده از انتشارات «سمت» گرفته شده است