راهنمای کسب کارشناسی ارشد/دکترای مدیریت

راهنمای کسب کارشناسی ارشد/دکترای مدیریت

مشاوره و ارائه دروس و اطلاعات لازم برای توفیق در کسب مدرک
راهنمای کسب کارشناسی ارشد/دکترای مدیریت

راهنمای کسب کارشناسی ارشد/دکترای مدیریت

مشاوره و ارائه دروس و اطلاعات لازم برای توفیق در کسب مدرک

مجموعه مقالات تخصصی در زمینه بازاریابی خدمات مالی

مجموعه مقالات تخصصی در زمینه بازاریابی خدمات مالی

ردیفعنوان مقالهنویسنده / نویسندگان
1بکارگیری مدل QFD در بهبود ابعاد کیفیت خدمات و افزایش سطح رضایتمندی مشتریان بانکینادر خان زاده
2بازاریابی خدمات بانکی مبتنی بر ارزش گذاری مشتریدکتر علی معینی
دکتر نفیسه بهرادمهر
مهدی احراری
سمیه خادم
3اولویت بندی عوامل موثر بر رضایت و نارضایتی مشتریان از کیفیت خدمت بانکیمهدی حقیقی کفاش
نیلوفر احمدی
4طراحی مدلی جهت تبیین سرعت پذیرش بانکداری اینترنتیدکتر ابراهیم چیران
دکتر محمد طالقانی
یلدا رحمتی غفرانی
5استفاده از مدل "وزن دهی تازگی، فراوانی، ارزش مالی"(WRFM) برای بخش بندی مشتریان بانکها بر اساس ارزش چرخه عمر آنهابابک سهرابی
دکتر امیر خانلری
نصیبه آجرلو
6اثر سنجی تبلیغات بانکها بر رفتارمشتریانشهرام بزرگی
دکتر نورالدین نوری
7کیفیت خدمات مطلوب از دیدگاه مشتریانمنیره صالح نیا
زهرا زارعی محمود آبادی
8طراحی و تبیین مدل وفاداری مشتریان در صنعت بانکداریسیدمحمد طباطبایی نسب
9بـررسی تاثیـرگذاری بـازارگرایی و استراتژی بازاریابی بر عملکرد بانک‌هاعلی‌کاظم شیخیـان
مسـلم اکبـری
علی فتحی
10بررسی کیفیت خدمت رسانی الکترونیک در بهبود ارتباط مشتری با سازمانسید حسن حاتمی نسب
حبیب زارع احمدآبادی
رضا طالعی‌فر
11تبلیغات شفاهی در بانکداری الکترونیکیپیمان غفاری آشتیانی
مریم عباسی
پروانه چارستاد
12بررسی عوامل تاثیر گذار در حفظ و جذب مشتریان یک بانک تجاریعلیرضا هادیان همدانی
هادی احمدپور
13بررسی عوامل موثر بر وفاداری مشتریان صنعت بانکداریکیوان عبدلی
صبرا فریدون فر
14پذیرش خدمات بانکداری الکترونیکی از دیدگاه مشتریان بر اساس مدل تجزیه رفتار برنامه ریزی شده در بانکهای دولتی و خصوصی شهر تهراندکتر منیژه حقیقی نسب
فاطمه کلانتری
15چالش ها و موانع فراروی بانکداری نوین در ایرانشمس الدین ناظمی
علی میرابی
16نقش هوش تجاری در بازاریابی خدمات بانکیزهرا یمینی
سارا یمینی
17بازاریابی خدمات بانکیوحید فرهادی چشمه مرواری
18شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر رضایت مشتریان بانکهانبی اله دهقان
کبری دهقان
19Impact of Service Quality and Demographic Characteristics on Iranian Bank Customers Retentionآرزو پور میرزا
20بررسی عوامل اثرگذار بر اعتماد مشتریان به روش های پرداخت از طریق موبایلسمانه خاکسار
یاسمن گیاهی
21مقایسه ادراک ریسک مشتریان از روشهای مختلف پرداخت پولی و الکترونیکی (روی پایانه های پرداخت فروشگاهی)مجتبی بهرامی
22بازاریابی خدمات بانکداری الکترونیکی در ایرانبهزاد گنجه
23توسعه باشگاه مشتریان بانک: ابزاری رقابتی برای جلب وفاداری مشتریانمحمد ناطق
جعفر اسدی
24تاثیر وفاداری به برند بر ارزش ویژه برند بانک از دیدگاه مشتریان کارت الکترونیکیدکتر حسین گنجی نیا
شیرین کاظمی راد
25بررسی عوامل رفتاری موثر بر پذیرش بانکداری اینترنتی توسط مشتریان سیستم بانکیحسین صفرزاده
مجتبی فروتن
26بررسی ویژگی های فردی کاربران و غیرکاربران خدمات بانکداری اینترنتی در ایرانبهناز پانی
دکتر میراحمد امیرشاهی
27نقش مدیریت نظام مند رضایت و شکایات مشتریان در مدیریت برند و موفقیت طرح های بازاریابی نظام بانکیپژمان حق پناه
نفیسه برخورداری
28بررسی میزان رضایت مشتریان از کیفیت خدمات بانک اقتصاد نوین با استفاده از مدل کانومصطفی کاظمی
شیما مهاجر
29Customer Expectation and Perception of Service Quality in State-owned Banks in Tehranعلی سلیمانی بشلی
ابوالفضل جعفری
وجیهه طالبی
30واکاوی نقش استعاره ها در رفتار مصرف کننده(رویکردی روانشناختی به کاربرد برند)سمیه سادات مکّیان
نجیب یلدیریم
31عوامل انگیزشی موثر بر انتخاب برند ها در صنعت بانکداریابولقاسم ابراهیمی
امین رودانی
32کالبدشکافی تبلیغات بانکهاوارائه تکنیکهای مناسب برای ساخت تبلیغات جذاب بانکیمهدی بنی اسدی
33Critical Success Factors of Organization in adoption of e-banking business at the ENIAC-TECHنیما وفایی
ساناز بهرامی
34بازاریابی ارتباطی ؛ تاثیر هوش عاطفی(هیجانی) و اعتماد بر عملکرد بانکهاجواد زارع پور
حبیبه مرتضی نژاد
35نقش خدمات نوین بانکی در جذب مشتریان جدید مطالعه موردی: دستگاه های پایانه فروش (POS)دکتر سعید سعیدا اردکانی
محمد باقرزاده
36ارائه مدل توسعه یافته RFM برای بخش بندی مشتریان در ارائه خدمات بانکینگار رستگار
رضا باقری اصل
37بررسی روابط بانکی SME ها با تمرکز بر بانکداری الکترونیکیمریم ساکی
محمد حقیقی
مصطفی میرزاخانی
38ارزیابی نقش و تاثیر استراتژی بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتریان درموسسات مالی و اعتباری انصار در ایرانتورج صادقی
احمد زنده دل
فاطمه کرانی
39تحلیل حساسیت گرادیانی عوامل موثر برافزایش کشش مشتریان از بانکهای دولتی به بانک های خصوصیاحسان رسولی نژاد
40تأثیرعوامل رفتاری کارکنان بانکها بر رضایت مشتریانبهرام سیدین
41استراتژی های نوین در بازاریابی خدمات بانکینازنین شاه رجبیان
42بررسی نقش بازاریابی رابطه مند در بهبود ارائه خدمات بانکیشبنم نعمتی پور
43سنجش کیفیت خدمات شعب بانک اقتصاد نوینعلی لطفی
44رتبه بندی معیارهای اعتبارسنجی مشتریان بانکی با رویکرد دلفیسید رضا موسوی
45استفاده از Contact & Call Center جهت تامین و ارزیابی رضایتمندی مشتریان و مدیریت ارتباط با مشتریان CRMسمیرا ظهیری
ساناز بهرامی
46ارزش نشان تجاری در صنعت بانکداریسید رضا جلال زاده
مهناز اختیاری
47جایگاه مسئولیت اجتماعی در عملکرد بازاریابی بانک ملتاحمدرضا اخوان صراف
پرویز معینی فرد
مجید آراسته
48بخش بندی مشتریان خدمات بانکی براساس منافع مورد انتظار مشتریفرشید حسینی
حمید رضا نجف‌پور
محمد خدمتی
حمیدرضا یزدانی
مهرداد استیری
49بررسی نقش طراحی وبسایت بانک ها در ارائه خدمات به مشتریاندکترمنصور امین لاری
مهدی داداش زاده
فاطمه امیری
50بررسی تاثیر جنسیت بر میزان وفاداری مشتریان با استفاده از رویکرد بازاریابی رابطه مندمهدی بنی اسدی
51بررسی مدل تصمیم گیری و رفتار مصرف کنندگان اینترنتیدکتر محمد حقیقی
محمد صفری کهره
52ارزیابی رضایت سهامداران از سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار با استفاده از رویکرد فازییوسف تقی پوریان
محمد جواد تقی پوریان
سید جواد مرتضوی
محمد مهدی پورپاشا
53

The Expectation and Perception of Private Banks Customers Regarding to Service Quality -SERVQUAL

علی سلیمانی بشلی
وجیهه طالبی
54اندازه گیری میزان رضایتمندی کاربران نهایی از خدمات بانکداری الکترونیکیدکتر محمد حقیقی
ابراهیم قارلقی
فاطمه نیکبخت
55ارتباط ابعاد ارزش ویژه برند و عملکرد شرکت های بیمه در فروش بیمه بدنه خودرو بر اساس مدل CBBEمحمدکاظم کشورشاهی
مهسا رستگار
56تاثیر ارزش مشتری بر وفاداری مشتری در قلمرو بانکداری ایرانندا جمهری
دکتر حسن جوانشیر
دکتر سعداله ابراهیم نژاد
57تدوین و اولویت بندی طرحهای راهبردی موسسات خدمات مالی در مدل BSC به کمک FQFD و ZOGPعلی عطافر
مهدی پورمصطفی
مهدی خلیلی بندپی
58مشتری گرایی منشاء نوآوری در خدمات بانکدکتر حسین محمد پورزرندی
حسن نصیری قیداری
59مدیریت بازاریابی در شرکت های بیمه: توسعه یک مدل مفهومیمرتضی رجوعی
60فرآیندها و مکانیزم های ایجاد و حفظ مزیت رقابتی پایدارالمیرا ذبیحی لهرمی
61ارائه یک مدل هوشمند ارزیابی عملکرد راهبردی موسسات مالی با استفاده از روش فازی و کارت امتیازی متوازن (BSC)فرشته السادات میرجلالی
رضا عبداله زاده
محمد رضا کریم
62راهکارهای بهبود فرایند بازاریابی بیمه در ایرانعلی سلیمانی بشلی
وجیهه طالبی
63بررسی تأثیر بازاریابی رابطه ای بر اعتماد و وفاداری مشتریاندکتر مهدی کاظمی
غلامرضا خجسته
64سوگیری نسبت به بازار و عملکرد با تأکید بر اهمیت راهبرد سازمانیحبیبه مرتضی نژاد
جواد زارع پور
65Designing Customer Loyalty Model in Iran Insurance Industryمحسن مرادی
محمد موسوی
بهناز علیمردانی
66صنعت بیمه و نقش آن در توسعه راهبردی بازارهای مالی ایرانفرشته السادات میرجلالی
رضا عبداله زاده
67جایگاه یابی استراتژیک و شناسایی منابع دستیابی به مزیت رقابتی پایدارمنیره صالح نیا
68بررسی تاثیر ارزش ویژه نام و نشان تجاری بر تداوم و ترویج ارتباط مشتریان در صنعت بانکداریبلقیس باورصاد
حسام الدین توان بخش
بهزاد علی آبادی
69نقش مشتری مداری و بازاریابی در بانکداری نوینامیر صفری
70رویکردی نوین درایجاد مزیت رقابتی پایدار در خدمات بانکیبهارک سفیدگران
اصغر اسدی
یوسف رضایی
71ارتباط مدیریت تجربه مشتری(CEM) با بهره وری سازمانی در دفاتر بیمهدکتر مهرداد محرم زاده
هاجر محمدی آلاگوز
72شناسایی واولویت بندی عوامل مؤثر برجذب مشتری از طریق دستگاه های ATMمحمد همتی
مهسا شاه حسینی
مجتبی جاوید نیا
73عوامل موثر بر انتخاب کانال دریافت خدمات بانکی مشتریانجواد عباسی
آذر درویشی
74سنجش رضایتمندی مشتریان از کیفیت خدمات با استفاده از مدل کانو- سروکوالهادی مرادی
امین همتی
75شناسایی و رتبه­بندی راهبردهای جذب منابع در شبکه بانکی کشورمحمود جعفرپور
مرتضی فیاضی
76ارزیابی پرتفوی شرکت « بیمه ایران» با استفاده از ماتریس جنرال الکتریکمسعود منطقی پور
شیرین شایسته
77اولویت بندی موانع اجرای استراتژی های بازاریابی با به کارگیری QFD و FAHPحسین رضایی
مهدی پورمصطفی
مهدی خلیلی
78بانکبیمه؛ رویکردی جدید برای بازاریابی خدمات مالی در ایرانایمان ارسطو
سمیه هادیان
79بررسی تأثیر عناصر منتخب آمیخته بازاریابی خدمات بر ارزش ویژه نام و نشان تجاری بانک ملّتزینب اسمعیلی
80مدل مفهومی توسعه محصولات جدید مالیدکترعلی سعیدی
فرزانه بیک زاده عباسی
81بررسی تطبیقی بانک‌ها و تعاونی‌های اعتبار جهت اتخاذ استراتژی‌های انتخاب بازار با تکنیک‌های MADMعلیرضا نصرتی
فاطمه تکلوی ورنیاب
82نقش سامانه اعتبارسنجی در تحقق راهبردهای بازاریابی خدمات اعتباری بانکهادکتر محمدجلیلی
83شناسایی عوامل موثر بر توسعه بانکداری الکترونیک با استفاده از آنتروپی شانوندکتر مسعود کیماسی
مهدی باباصادقیان
84مقایسه پذیرش تکنولوژی بانکداری اینترنتی بین مشتریان بانکهای ملی و سامانعلی ثریایی
سید علی سجادی
سیده مرضیه سجادی
85بررسی متغیرهای موثر بر پذیرش تکنولوژی بانکداری اینترنتی توسط مشتریانپریسا سپهری
86نقش خودباوری، آموزش و دیدگاه فردی در پذیرش معاملات آنلاین سهام توسط سرمایه گذارانتاناز صلاحش
87بررسی تأثیر ریسک و عدم اطمینان ادراک شده ی مشتریان بر میزان استفاده از بانکداری اینترنتیمحسن مرادی
احمد زنده دل
زهراسرجانیان
88توسعه تفکر راهبردی و هوشمندی تجاری در مؤسسات خدمات مالیالهه افشارپور
89شناسایی مشتریان هدف برای به کارگیری استرات‍‍ژی بازاریابی مستقیم در بانک با استفاده از داده کاویعباس نامدار علی آبادی
حسنعلی آقاجانی
رمضان غلامی
سوده نامدار علی آبادی
90بررسی میزان تاثیر سودمندی اطلاعات حسابداری مدیریت در بازاریابی استراتژیک منابع مالی در خدمات بانکیمحمود جعفرپور
91

مطالعه تاثیر تبلیغات بر ارزش ویژه برند

مصطفی قاضی زاده
علی سلیمانی بشلی
وجیهه طالبی
92تاثیر مدیریت ارتباط با مشتری در بهبود کسب و کار صنعت بیمهعلی سلیمانی بشلی
وجیهه طالبی
93ارائه مدل ترجیحات مشتریان در انتخاب بانک دولتیسجاد رضاییان
زهرا کریمی
94بررسی مقایسه ای انگیزه های جذب مخاطب در تبلیغات بازرگانی تلویزیونی بانک های ملت و پارسیاندکتر محمد رضا رسولی
شهره پلنگی
95ترکیب الگوریتم ژنتیک و مدل معادله ساختاری به منظور بررسی رویه های منابع انسانی بر عملکرد سازمانی جهت ایجاد مزیت 
رقابتی پایدار برای بانک ها و موسسات مالی
مرتضی اشهر
سعید سعیدا اردکانی
سید حسام الدین انوار
96تبیین نقش کیفیت خدمات آنلاین در بانکداری اینترنتی و تأثیر آن بر رضایتمندی مشتریانامیر رضا عبداله پور
میثم کاویانی
97بررسی سیستم مدیریت ارتباط با مشتری در نظام بانکی ایراندکتر علیرضا شهرکی
محسن چهکندی
علیرضا ملاشاهی
98شناسایی عناصر اثر گذار آمیخته بازاریابی خدمات بر انتخاب یک بانک خصوصیاحمدرضا جزائری نوش آبادی
99نقش هوش تجاری در کسب مزیت رقابتی و سودآوری در صنعت بیمهمریم سادات حاج اکبری
راضیه قیاسی
100کانال توزیع بانک بیمه در بازار خدمات مالی جهانی و بررسی عملکرد آن در فروش بیمه های عمرمحمد عاملی
حمیدرضا ایوبی مبرهن
101فرآیندهای ایجاد و حفظ مزیت رقابتی پایدار در مؤسسات خدمات مالی: موردکاوی OTPسید میثم گرامیان
102بررسی عوامل مؤثر بر تجهیز منابع در شعب بانک رفاه شهر اصفهانحجت الله حبیبی پور
سعید دائی کریم زاده
صمد خانی
سعید صالحی زاده
103قالب راهبردی بنگاه های مالی زنجیره محور الکترونیک با رویکرد هوش تجاریمحمد رضا هراتی نیک
مونا بخارائی نیا
علیرضا هاشمی گلپایگانی
مهدی شجری
104بررسی خدمات وفادارسازانه مشتریان بنگاههای مالی در راستای کسب مزیت رقابتیمهدی گائینی
حمیدرضا ایرانی
105بررسی رابطه بازاریابی داخلی و کیفیت خدمات در صنعت بانکداریامین رضا کمالیان
سید ایمان هاشمی مقدم
حمید رضا رضوانی
محمد صادق خاکسار
106رتبه بندی بندی بانکهای دولتی از دیدگاه مشتریان با استفاده از تکنیک PROMETHEEسعید صفری
علی سلیمانی بشلی
رضا باروتیان
107شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر وفاداری مشتریان در بانک های خصوصی استان خوزستانمحمدمهدی بهرام زاده
سمیه شوکتی مقرب
108بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت شعب بانک در تجهیز منابع مالیدکتر هاشم آقازاده
مهین ذوالفقاری
109مطالعه الزامات بانکداری الکترونیکی مشتریان بانک ملی شهر همداندکتر عباس صمدی
محمد مهدی ملکیان راغب
110افسانه بازاریابی در نظام بانکداری (آیا بانکداران به آنچه که می گویند، عمل می کنند؟)

علی سلیمانی بشلی

وجیهه طالبی

111بازاریابی خدمات بانکی و فناوری اطلاعات (تجزیه و تحلیل تاریخی دوره بعد از سال 1970)غلامعباس افشار

علی سلیمانی بشلی

112نقش کارکنان در افزایش رضایتمندی و ماندگاری مشتریان بانک هاغلامعباس افشار
مسعود سلیمانی

پایگاه مقالات تخصص

روش تجزیه و تحلیل داده ها

یکی از مشکلات عمده دانشجویان حتی در مقاطع ارشد و دکترا و علیرغم گذراندن درس روش تحقیق این است که واقعا نمی دانند با داده های خود باید چه کار کنند و چطور آن را تحلیل کنند و چگونه به یک جمع بندی کلی دست یابند.

برای افرادی که ابزار جمع آوری داده آنها پرسشنامه می باشد و از طیف لیکرت استفاده می نمایند یک متدولوژی مناسب ارائه نمایم که چندین پایان نامه با موفقیت و با این روش هدایت شده اند. امیدوارم مفید و مثمر ثمر قرار گیرد و انشالله دوستان در منابع پایان نامه خویش نیز به آن ارجاع دهند تا موجب توسعه و نشر علم گردد.

یادآوری 1:

در ابتدا یادآور می شوم بر مبنای مطالعات در ادبیات آماری، انتخاب حجم نمونه به عواملی مانند کمی یا کیفی بودن متغیر، اسمی، ترتیبی یا عددی بودن آن، حجم جامعه و نوع توزیع آماری جامعه بستگی دارد. پس اگر متغیر های مورد مطالعه شما دو شرط داشته باشد یعنی اولا از طریق تحقیق پرسشنامه ای با طیف پنج گزینه ای لیکرت (متغیر کیفی اسمی) مورد مطالعه قرار گیرد و ثانیا حجم جامعه آماری شما کم می باشد از فرمول زیر برای بدست آوردن حجم نمونه استفاده کنید:
در اینجا n حجم نمونه مورد نیاز (حداقل تعداد پرسش شوندگان)، N حجم کل جامعه آماری شما، α سطح اطمینان 95% ، P نسبت موفقیت و d خطای اندازه گیری قابل قبول می باشد که معمولا در تحقیق  5 درصد در نظر گرفته می شود. به عبارتی با این حجم نمونه که از این فرمول محاسبه می شود صحت اطلاعات در سطح اطمینان 95% و خطای 5 درصد قابل صحت و اعتبار خواهد بود.
در این رابطه p نسبت موفقیت است. مقدار p را مانند واریانس از اطلاعات گذشته یا از پیش آزمون به دست می‌آوریم و اگر هیچ یک از این ها مقدور نباشد، مقدار آن را 0.5 در نظر می‌گیریم. زیرا بیشترین مقدار واریانس برای نسبت وقتی است که P معادل 0.5 باشد.
یادآوری 2:
حال که متوجه شدید حداقل پاسخ دهندگان مورد نیازتان چه تعداد می باشد، باید پرسشنامه را تهیه نموده، توزیع مقدماتی آن را انجام دهید و سپس کنترل کیفیت نماید.
چنانچه در زمینه تهیه پرسشنامه و یا در زمینه کنترل کیفیت آن (محاسبه اعتبار و روائی (Validity)، پایائی (Reliability) آن) مشکلی دارید به مطلبی که در همین وبلاگ با عنوان پرسشنامه تهیه شده است مراجعه کنید.
روش تجزیه و تحلیل داده ها:
پیشنهاد می نمایم به منظور پایبندی به اصول شناخت توصیفی و تحلیل و اجتناب از پیش داوری و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از الگوی جامع زیر تبعیت کنید:
این روش شامل دو بخش است که هر بخش شامل سه زیر بخش است که در کل و با هم یک الگوی جامع را ارائه می نماید:
بخش اول: توصیف داده ها (Data Description)
بخش دوم: تحلیل داد ها (Data Analysis)
در بخش توصیف داده ها چه کنیم؟
در این بخش سه اقدام اساسی صورت می گیرد:
الف) توصیف ویژگی های عمومی پاسخگویان
ب) کالبد شناسی متغیر های اصلی
ج) گروه بندی بر اساس ویژگی های عمومی پاسخگویان
در بخش تحلیل داده ها چه کنیم؟
در این بخش سه اقدام اساسی صورت می گیرد:
الف) تحلیل همبستگی
ب) تحلیل رگرسیون
ج) تحلیل مسیر
توصیف داده ها
در این بخش صرفا به توصیف داده های گرد آوری شده و تبیین ساختار یافته پاسخ های پرسش شوندگان و گروه بندی اطلاعات واصله بر اساس ویژگی های عمومی آن می پردازیم که همانطور که اشاره شد شامل سه بخش زیر می باشد:
الف) توصیف ویژگی های عمومی پاسخگویان
این قسمت شامل مطالعه توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر جنس، سن، وضعیت تحصیلات، رشته تحصیلی، سنوات خدمت، وضعیت استخدامی و پست سازمانی و … است
ب) کالبد شکافی متغیر های اصلی
این قسمت شامل توصیف گویه های هر متغیر مورد استفاده در تحقیق با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و سنجش آنها با طیف پنج تائی و بررسی تطبیقی شاخص ها می باشد.
ج) گروه بندی بر اساس ویژگی های عمومی پاسخگویان
در این بخش بررسی جداگانه هر یک از ویژگی های عمومی مانند نظر جنس، سن، وضعیت تحصیلات، رشته تحصیلی، سنوات خدمت، وضعیت استخدامی و پست سازمانی و … با متغیر های تحقیق (اعم از مستقل و وابسته) و از طریق آمار های توزیع پراکندگی (میانگین و انحراف معیار) و دریافتی خروجی تحلیلی برای آنها صورت می پذیرد.
مثال:
فرض کنید ما در حال سنجش یک متغیر وابسته (Y) از طریق 5 متغیر مستقل (X1,X2,X3,X4,X5) هستیم.
Y=f(X1, X2, X3, X4, X5)
فرض کنید بین 70 نفر پرسشنامه توزیع شده است و شما به منظور سنجش X1 پنج سوال و به منظور سنجش X2 سه سوال و به منظور سنجش X3 چهار سوال و به منظور سنجش X4 یک سوال و به منظور سنجش X5 نیز دو سوال و به منظور سنجش Y نیز سه سوال در پرسشنامه طراحی کرده اید. یعنی جمعا 18 پرسش در پرسشنامه دارید و علاوه بر این 18 پرسش از پرسش شونده 5 سوال در مورد جنس، سن، سطح تحصیلات، رشته تحصیلی و پست سازمانی وی پرسیده اید.
حال پاسخ این 23 سوال را در مورد این 70 نفر وارد نرم افزار SPSS کنید و از خروجی های متنوع و مختلف آن بهره برداری های زیر را نمائید:
گام نخست: 
در بخش توصیف ویژگی های عمومی طی جداولی فراوانی و درصد فراوانی و نمودار های مرتبط با آن را برای 5 صفت مذکور و جداگانه مشخص نماید و در مورد سطح تحصیلات یا سن ابتکار به خرج داده و مثلا سن را گروه بندی نموده و بعد جداول مربط به آن را تهیه کنید.
گام دوم:
در بخش کالبد شناسی متغیر های اصلی به سراغ X1 تا X5 و Y بروید. در این بخش توصیه می شود، برای تبیین دقیق تر متغیر های تحقیق، این متغیرها (مستقل و وابسته) به شرح زیر با دامنه تغییرات 2 تا 2- رتبه بندی گردد. این کار توصیف را آسانتر می نماید. پیشنهاد من توصیف متغیر ها بر اساس طیف هفت تائی و به شرح زیر می باشد.
عنوان طبق فاصله امتیازات
کاملا قوی: 1.34 تا 2
قوی: 0.68 تا 1.33
نسبتا قوی: 0.01 تا 0.67
متوسط = صفر
نسبتا ضعیف: 0.01- تا 0.67-
ضعیف: 0.68- تا 1.33-
کاملا ضعیف: 1.34- تا 2-
یاد آوری3:
شما برای هر پرسش از طیف 5 تائی لیکرت استفاده نموده اید و در SPSS به هر طیف مانند تقسیم بندی زیر عددی را تخصیص داده اید:
کاملا موافقم (2)
موافقم (1)
نظری ندارم (0)
مخالفم (1-)
کاملا مخالفم (2-)
پس میانگین 70 پاسخ در مورد پرسش مثلا 16 عددی را تولید می کند که در یکی از هفت طبقه بندی فوق قرار می گیرد. البته فراموش نکنید اگر 5 سوال جواب نهائی متغیر X1 را تشکیل می دهند شما باید به شرط برابری وزن 5 سوال میانگین وزنی این 5 سوال را برای X1 لحاظ کنید.
حالا مشخص کنید که اولا هر یک از متغیر های X1 تا X5 و Y میانگین امتیاز و انحراف معیارشان چقدر است و در کدام طبقه بندی فوق قرار می گیرد و ثانیا جدول زیر را تهیه و تحلیل کنید.
توزیع فراوانی طبقات مربوط به سنجه های تشکیل دهنده شاخص X1
- در بخش گروه بندی بر اساس ویژگی های عمومی پاسخگویان از تکنیک زیر استفاده نمائید:
یک جدول مشابه زیر تهیه کنید. توجه کنید برای 5 صفت مذکور مانند جنس اینکار باید به تفکیک صورت پذیرد.
ارزش امتیازات شاخص های اصلی تحقیق برای پاسخگویان به تفکیک جنسیت
حال فرض کنید اطلاعات جدول حاکی از آن است که، میانگین امتیاز شاخص X1 در مردان 0.75 و در زنان 0.82 می باشد. اما سوال این است که آیا برتری این عدد حاکی از برتری شاخص X1 گروه زنان نسبت به گروه مردان می باشد؟ پاسخ این مهم را صرفا می توان با آزمون های آماری داد.
به منظور بررسی معنا دار بودن تفاوت میانگین هر یک از شاخص ها در دو گروه زن و مرد از آزمون مقایسه میانگین Independent- Sample T-Test استفاده نمائید و نتایج آن در سطح اطمینان 95% تحلیل کنید.
مقدار Sig را در آزمون برابری واریانس Levene’s از خروجی های SPSS برای این شاخص استخراج کنید. فرض منید عدد 0.675 شده است
Sig.=P-value=0.675>0.05=∝
چون مقدار P-Value که مربوط به واریانس است از α بزرگتر شده است، پس برابری واریانس ها رد نمی شود. لذا به P-Value سطر اول نگاه کنید. فرض کنید این عدد 0.750 شده است.
Sig(2-taild)=P-value=0.750>0.05=∝
پس تائید می شود که میانگین شاخص X1 در دو گروه زنان و مردان تفاوت معنا دار آماری وجود ندارد.
گواه دیگر برای این مدعا عدد نشان داده شده در ستون (95% Confidence Interval of the Difference) می باشد، که شامل صفر می باشد و لذا فرض H0 تائید می شود. گواه سوم بر این موضوع مقدار آماره t می باشد که اگر از 2 بزرگتر باشد، تفاوت معنا دار خواهد شد که در اینجا (مثال ما) کوچکتر از 2 می باشد.
یادآوری 4:
شما در این بخش فقط داشتید در مورد تفاوت مثلا میانگین شاخص X1 در دو گروه زن و مرد بررسی انجام می دادید اما اگر بخواهید بدانید بین میانگین شاخص X1 در سه گروه سنی (24-29) و (30-35) و (36-41) سال تفاوت معنادار آماری وجود دارد یا خیر یعنی بیش از دو گروه را مقایسه نمائید مجبور هستید از روش زیر استفاده کنید:
نظر به اینکه در این بخش با بیش از دو گروه جهت مقایسه آزمون آماری مقایسه میانگین مواجه می باشیم روش آزمون مقایسه میانگین Independent- Sample T-Test قابل استفاده نمی باشد و بایستی از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه (One-Way ANOVA) استفاده نمائیم. نتایج این آزمون را به کمک SPSS در سطح اطمینان 95% استخراج کنید. در این آزمون که با آزمون Post Hoc نیز ترکیب شده است، فرض H0 برابری میانگین هر شاخص در تمامی گروه های سنی مختلف و فرض H1 تفاوت معنا دار این میانگین ها خواهد بود.
نحوه استنباط آماری آزمون ANOVA یا همان Analysis of Variance برای شاخص X1 به شرح زیر می باشد:
مقدار Sig را در نظر می گیریم. فرض کنید 0.02 است
Sig.=P-value=0.02<0.05=∝
چون مقدار P-Value از α کوچکتر شده است، پس فرض H0 رد می شود و اختلاف معنی دار است.
اینکار را برای مابقی شاخص ها هم تکرار کنید. کار شما در توصیف با یک جمع بندی زیبا و برقراری ارتباط بین قسمت های مختلف به اتمام خواهد رسید و وارد مرحله تحلیل می شوید

تدوین پرسشنامه

قبل از تدوین پرسشنامه باید بدانیم به دنبال چه نوع اطلاعاتی هستیم و پرسش­هایی متناسب با آن محتوا را تدوین کنیم. به طور کلی به لحاظ محتوایی در یک پرسشنامه، پنج نوع پرسش وجود دارد.

1ـ پرسش­های زمینه­ای یا خصیصه­ ها: این پرسش­ها  برای کسب اطلاع از خصوصیات پاسخگو است، پرسش­هایی در مورد جنس، سن، شغل، قومیت، مذهب و ... در این گروه جای می­گیرند. این پرسش­ها در پرسشنامه بیشتر در نقش متغیرهای مستقل ظاهر می­شوند.

 پرسش­های رفتاری: این پرسش­ها برای اطلاع از رفتارها و فعالیت­های پاسخگویان مناسب است،  چراکه رفتار پاسخگو مد نظر است و در صدد کشف فعالیت­های آنها هستیم. پرسش­هایی نظیر (روزی چند ساعت از برنامه­ های تلویزیونی استفاده  می­کنید؟، آیا در فعالیت­های محلی شرکت می­کنید؟ و ...)

 پرسش­های اعتقادی: کانون توجه این پرسش­ها تعیین چیزی است که پاسخگو آن را درست می­داند. مثلاً (به نظر شما مشارکت محلی تا چه اندازه بر توسعه محلی تاثیر دارد؟، تا چه حد موافق هستید: مسئولین در توسعه محلی نقشی ندارند؟ و ...) در این پرسش­ها به دنبال سنجش اعتقادات و باورهای شخصی پاسخگو می­باشیم، باورهایی که ذهن پاسخگو وجود دارد و با آنها زندگی می­کند.

 پرسش­های نگرشی: کانون توجه این پرسش­ها تعیین چیزی است که پاسخگو آن را مطلوب می­داند. مثلاً (به نظر شما شهروندان محله باید در فعالیت­های محلی شرکت کنند؟، آیا مسئولین محلی موظف به تشویق مشارکت محلی شهروندان هستند؟     و ...) در این پرسش­ها از پاسخگو درخواست می­شود شرایط مطلوب و آرمانی را تعیین کنند و و به دنبال تعیین میزان  اعتقادات و باورهای شخصی آنها نیستیم.

 پرسش­های دانشی: این پرسش­ها به دنبال ارزیابی و سنجش دانش و آگاهی پاسخگو می­باشد. در مطالعاتی نظیر سواد رسانه­ای، سواد انرژی، مطالعات فرهنگ سازمانی بیشتر از این نوع پرسش­ها استفاده می­کنیم.

نکته مهم! با سنجش رفتار و دانش نمی­توان به نگرش­ها و اعتقادات پاسخگویان رسید. حالا با یک مثال در حوزه دینداری به بررسی پرسش­ها می­پردازیم.

مثال­هایی از انواع پرسش­ها در زیر آمده است.

 

پرسش زمینه­ای

شما پیروی چه دینی هستید؟

اسلام

زرتشت

مسیحی

یهودی

سایر

 

پرسش رفتاری

در هفته چند بار در نماز جماعت شرکت می­کنید؟

هر روز

سه یا چهار روز

یک یا دو روز

به ندرت

اصلاً

 

پرسش اعتقادی

مسلمان کسی است که اصول اسلامی را رعایت کند؟

کاملاً موافق

موافق

بی­نظر

مخالف

کاملاً مخالف

 

پرسش نگرشی

میزان موافقت: آیا مذهبی­ها موظف به نهی از منکر هستند؟

کاملاً موافق

موافق

بی­نظر

مخالف

کاملاً مخالف

 

پرسش دانشی

کدام یک از موارد زیر جزء اصول دین نیست؟

توحید

نبوت

امامت

حج

معاد

 

شکل پرسش­ها

پرسش­ها به سه شکل بسته، باز و نیمه بسته می­باشد. پرسش بسته با گزینه­های تحمیلی پرسشی است که در پاسخ به آن چند گزینه ارائه شده و پاسخگو باید یک یا چند گزینه را انتخاب کند. پرسش باز، پرسشی است که پاسخگو با اختیار کامل به پرسش­ها پاسخ می­دهد و پرسش نیمه بسته ترکیبی از دو پرسش است در این پرسش به پاسخگو گزینه­ هایی ارائه می­شود و در ضمن به اختیار داده می­شود پاسخ مد نظر خود را اعمال کند.

پرسش باز: مثال، مهمترین مشکل فعالیت­های جمعی در میان شما چیست؟

پرسش نیمه بسته: مثال، اوقات فراغت خود را در آخر هفته چگونه سپری می­کنید؟

تماشای تلویزیون         دید و بازدید          مطالعه          سایر موارد؟ ...............................................

پرسش­های بسته: پرسش­های بسته که بخش زیادی از پرسش­نامه را پر می­کند دارای اشکال مختلفی می­باشد که عبارتند از:

سوالات مدرج یا طیفی به صورت طیف سه­ تایی، طیف پنج­ تایی و طیف هفت­ تایی می­باشد. کاربرد نوع طیف بستگی به تعداد نمونه آماری و آزمون­های آماری دارد، برای مثال اصولاً برای نمونه آماری کم از طیف سه­ تایی استفاده و برای نمونه آماری خیلی زیاد از طیف هفت­ تایی استفاده می­کنند، با این حال طیف پنج­ تایی در پایان­ نامه­ های دانشجویی با نمونه آماری 250 تا 600 ، استفاده می­شود. استفاده از آزمون­های خاصی مستلزم داشتن پاسخگویان کافی به طیف­ ها باشد. برای مثال اگر نمونه آماری 100 پاسخگو باشد و از طیف هفت­ تایی استفاده شود احتمال پاسخگویی به هر یک از درجات طیف 14 پاسخگو می­باشد (100 تقسیم بر 7) که امکان کاربرد آزمون­های خاصی را از ما می­گیرد. نمونه­ هایی از طیف­های پنج­ تایی:

 

کاربرد

5

4

3

2

1

باور­ها و اعتقادات

کاملاً موافق

موافق

تا حدودی

مخالف

کاملاً مخالف

باورها و اعتقادات

خیلی زیاد

زیاد

متوسط

کم

خیلی کم

فعالیت­ها

خیلی زیاد

زیاد

تا حدودی

کم

خیلی کم

فعالیت­ها

همیشه

اکثر اوقات

بعضی اوقات

به ­ندرت

اصلاً

فعالیت­ها

همیشه

اغلب

گاهی

به ­ندرت

هرگز

فعالیت­ها

روزانه

هفتگی

ماهانه

فصلی

سالانه

مهارت­ها

عالی

خوب

متوسط

کم

ندارم

توانایی

عالی

خوب

متوسط

ضعیف

نمی­توانم

 

نظر شما در مورد این جمله

رسانه­ ها درصدد ترویج هویت ملی هستند؟

کاملاً موافق

موافق

تا حدودی

مخالف

کاملاً مخالف

 

میزان موافقت شما با این جمله

رسانه­ها درصدد ترویج هویت ملی هستند؟

خیلی زیاد

زیاد

تا حدودی

کم

خیلی کم

 

ـ پرسش افتراق معنایی

این شیوه حاوی صفاتی متضاد است که معرف دو قطب یک پیوستار است که در آن از پاسخگو خواسته می­شود بر روی یکی از درجات پیوستار علامت بزند.

شورای اسلامی شهر خود را چگونه ارزیابی می­کنید؟ روی پیوستار علامت بزنید.

وابسته به شهرداری

1

2

3

4

5

6

7

8

9

استقلال عمل

فعالیت غیر مشارکتی

1

2

3

4

5

6

7

8

9

فعالیت مشارکتی

عدم کارایی فعالیت

1

2

3

4

5

6

7

8

9

اثربخشی فعالیت

عدم دسترسی

1

2

3

4

5

6

7

8

9

دسترسی

نکته!

ـ از مدرج فرد یعنی پنج تایی، هفت­ تایی، نه تایی استفاده کنید.

ـ برای سهولت تحلیل، معانی مثبت و منفی را در یک ستون بیاورید.

ـ دقت کنید دو کلمه به لحاظ معنایی متضاد هم باشند.

 

 

ـ پرسش مشروط

پرسش مشروط اشاره به داشتن یا نداشتن یک صفت دارد، اگر پاسخگویی صفت مورد نظر را نداشت به سوالات دیگر راهنمایی می­شود. برای مثال

12ـ با اعضای خانواده به چه زبانی صحبت می­کنید؟

 

با کدام یک از اعضای خانواده به زبان محلی صحبت می­کنید؟

تمام اعضای خانواده   پدر و مادر بزرگ     پدر و مادر

 

آیا با آشنایان به زبان محلی صحبت می­کنید؟

بلی       خیر

لطفاً به سوال 13 رجوع کنید.

 

ـ پرسش فهرستی

در این پرسش فهرستی از گزینه­ ها در اختیار پاسخگو قرار داده می­شود و از وی خواسته می­شود تا گزینه­ هایی را انتخاب کند. برای مثال

برای دریافت خبر، از کدام یک از رسانه­ های زیر استفاده می­کنید؟

تلویزیون       رادیو     روزنامه      اینترنت    ماهواره       تلتکس

 

ـپرسش رتبه­ بندی یا اولویت بخشی

در این پرسش از پاسخگو درخواست می­شود تا گزینه­ ها را برحسب یک صفت خاص اولویت بندی یا رتبه­ بندی کند. برای مثال

رسانه ­های زیر را به لحاظ «اعتبار خبر» از 1 تا 6 رتبه بندی کنید.

تلویزیون       رادیو     روزنامه      اینترنت    ماهواره       تلتکس

ـ پرسش مقایسه زوجی

در این پرسش مجموعه ای از واحدها به صورت دو به دو مقایسه می­شوند و از جمع نمرات آنها به نتیجه کلی در زمینه برتری یکی بر دیگری می­رسیم. مثال، لطفاً از میان دو نوع کنسرو گزینه برتر را انتخاب کنید.

1ـ  کنسرو ب    کنسرو الف

2ـ کنسرو ج       کنسرو ب

3ـ کنسرو د      کنسرو الف

4ـ کنسرو ج        کنسرو د

جمله بندی پرسشنامه: پرسش­های پرسشنامه باید روشن، غیرمبهم و سودمند باشد، بنابراین جمله­بندی پرسشنامه اهمیت فراوانی دارد. ادبیات پرسشنامه باید متناسب با فضای فرهنگی و اجتماعی (نگرش­های فرهنگی، سطح سواد و ...) باشد. توجه به نکات زیر در طراحی پرسشنامه مهم است.

ـ ادبیات پرسش باید ساده و کوتاه باشد: در پرسشنامه از کلمات نامأنوس، لاتین و تخصصی استفاده نکنید، و در کابرد کلمات به زمینه­ های فرهنگی و اجتماعی پاسخگو توجه کنید.

ـ پرسش نباید دو جهی باشد: یعنی یک پرسش تنها یک پاسخ را در ذهن پاسخگو متبادر کند، مانند «میزان تحصیلات والدین شما چقدر است؟» این پرسش دو وجهی باید به دو سوال درباره تحصیلات پدر و تحصیلات مادر تقسیم شود.

ـ پرسش نباید جهت دار یا ارزشی باشد: نباید به دنبال پاسخ مطلوب خود یا موسسه متولی پژوهش باشیم. استفاده از کلماتی نظیر «به نظر من ... »، «آیا موافق هستید که ...»، «به نظر دانشمندان استفاده از روغن ایکس برای سلامتی مضرر است، نظر شما چیست؟» و ... در پرسشنامه مطلوب نمی­باشد.

ـ از پرسش­های منفی تا آنجا که امکان دارد استفاده نکنید. و از پرسش­هایی استفاده کنید که پاسخگو نسبت به آن دانش یا اطلاع کافی داشته باشد.

ـ اگر فکر می­کنید از طریق پرسش­های مستقیم به جواب نمی­رسید، از پرسش­های غیرمستقیم استفاده کنید.

ـ سوالات شما باید هدفمند باشد: یعنی سوالاتی را مطرح کنید که در صدد پاسخ به فرضیات باشد. همچنین از بیان سوالات تکراری و اضافی خودداری کنید.

 

معرفی پژوهش در پرسش­نامه

اولین مرحله در فرآیند پرسشگری ایجاد انگیزه در پاسخگو برای پر کردن پرسشنامه است. در بر انگیختن پاسخگو باید در ابتدای پرسشنامه متنی را برای پاسخگو ارائه کرد تا ضمن معرفی پژوهش، رضایت و مشارکت وی را جلب کرد.

چند نکته کوتاه!!!

ـ معرفی پژوهش حداکثر در 70 کلمه باشد

ـ از جملاتی نظیر «با سلام و احترام»، «پاسخگوی محترم» و ... استفاده کنید.

ـ عنوان پایان­نامه یا پژوهش را داخل «» قید کنید یا هدف پژوهش را به صورت مختصر بیان کنید.

ـ در متن قید کنید که پاسخ­های دقیق وی ارزشمند است.

ـ به اطلاع پاسخگو برسانید که اطلاعات آنها محرمانه باقی خواهد ماند.

ـ اگر پرسشنامه برای پایان نامه می­باشد حتماً در پایان اسم نگارنده پایان­ نامه قید شود.

ـ اگر پژوهش برای یک موسسه یا شرکت خاصی می­باشد عنوان موسسه یا شرکت قید شود.

 

 

پاسخگوی محترم

پرسشنامه حاضر مربوط به پایان نامه دانشجویی با عنوان «نقش سرمایه­ های فرهنگی والدین بر پیشرفت تحصیلی دانش ­آموزان» می­باشد. پاسخ­های دقیق شما کمک شایانی در نیل به اهداف پایان­ نامه خواهد کرد. لازم به یادآوری است، پاسخ های شما نزد پژوهشگر به صورت محرمانه باقی خواهد ماند. از همکاری شما کمال سپاس را دارم.

علی محمدی

نکات کلیدی تدوین پرسشنامه

ـ پرسش از تاریخ تولد پاسخگو بر سن پاسخگو ارجحیت دارد.

ـ پرسش از هزینه زندگی بر درآمد پاسخگو ارجحیت دارد.

ـ اگر فکر می­کنید پاسخگو نسبت به بیان هزینه زندگی یا درآمد اکراه دارد، از مقایس ترتیبی استفاده کنید. مثال   کمتر از 100 تومان 101 تا 200 تومان بیشتر از 200 تومان

ـ سوال باید جامع و مانع باشد، یعنی اولاً گزینه­ای وجود داشته باشد پاسخگو انتخاب کند، در ثانی پاسخگو تنها بتواند یک گزینه را انتخاب کند. مثال پرسش از دین

عدم جامعیت: اسلام    زرتشتی     کلیمی

عدم مانعیت: اسلام     زرتشتی    کلیمی     مسیحی      پروتستان

 

ـ اگر مفهومی را عملیاتی و سپس شاخص و سنجه تدوین کردید، از طیف­ های مدرج یکسانی برای سنجش آن استفاده کنید.

ـ اگر احساس می­کنید پاسخگویان نسبت به بیان سوالات زمینه­ ای (تاریخ تولد، جنس، دین و ...) اکراه داشته باشند یا این سوالات موج سوگیری پاسخگو شود، سوالات زمینه ­ای در انتهای پرسشنامه آورده شود.

ـ اگر سوالات زمینه­ای (تاریخ تولد، جنس، دین و ...) نقشی در فرضیات ندارد لزومی ندارد آنها در پرسشنامه آورده شود.

منابع مناسب برای طراحی پرسشنامه

ـ سنجش مفاهیم در پیمایش­های اجتماعی، دکتر فردین علیخواه، انتشارات جامعه­ شناسان، 1389

ـ راهنمای سنجش و تحقیقات اجتماعی، دلبرت سی میلر، ترجمه هوشنگ نایبی، نشر نی، 1387

ـ مقیاس­های نگرش سنجی، کارل شوسلر، ترجمه هوشنگ نایبی، نشر وزارت فرهنگ، 1383

ـ روش­های طراحی پرسشنامه، سیمور سادمن و دیگران، ترجمه عبدالباقی روشنی، نشر کارا پیام، 1387

همه چیز در مورد طراحی و اجرای پرسشنامه

در پژوهش­هایی که از پرسشنامه استفاده می­­شود، اعضای نمونه یا جامعه با پُر کردن پرسشنامه و بازگرداندن آن به پژوهشگر در مصاحبه­ای که خود اجرای آن را به عهده داشته­اند، شرکت می­کنند. به همین دلیل سؤالها و راهنمایی­های مربوط به آن باید به اندازۀ کافی روشن و قابل فهم باشند

تا پاسخگو بتواند نقش مصاحبه کننده را نیز اجرا کند. از آنجا که پرسشنامه جنبۀ خوداجرایی دارد، باید به شیوه­ای نوشته یا بیان شده باشد که بتواند افراد موردنظر را به مشارکت ترغیب کند. به عبارت دیگر، دستورالعمل­ها، سؤال­ها و راهنمایی­های آن باید به گونه­ای طرح شوند که افراد موردنظر را به ادامه همکاری و برگرداندن پرسشنامه علاقه­ مند کنند.

اهمیت این امر به خاطر عدم حضور مصاحبه­گر واقعی برای توضیح بیشتر و تشویق پاسخ­دهنده است.

مراحل اجرای زمینه ­یابی پرسشنامه­ ای

1-  تعیین هدف

اولین قدم در اجرای زمینه­یابی پرسشنامه­ای، تهیه فهرستی از هدف­هایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد. تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود، تقریباً ناممکن است. تا زمانی که به شکل دقیق روشن نکنیم که به چه نوع اطلاعاتی نیاز داریم، با این اطلاعات چه کارهایی می­توانیم انجام دهیم و چگونه هر سؤالی در پرسشنامه در رسیدن به این هدف به ما کمک می­کند، قادر به تهیۀ یک پرسشنامه مناسب برای سؤال تحقیقی خود نخواهیم بود.

در تهیۀ پرسشنامه لازم است که روش­های تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که از اجرای پرسشنامه جمع­آوری 
می­شوند، مورد توجه قرار گیرند.

2- بیان مسئله

هدف زمینه­یابی پرسشنامه­ای، توصیف رفتار، طرز فکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. پژوهشگر ممکن است به توصیف موارد زیر علاقه­مند باشد: «احساس مردم نسبت به مجازات اعدام برای قاچاق مواد مخدر چگونه است؟ چه تعدادی از خانواده­ها خریدار کالای معینی هستند؟ در انتخابات آینده، مردم به چه کسی رأی خواهند داد؟ طرز فکر کارکنان دولت نسبت به مشاغل خود چگونه است؟»

پژوهشگر ممکن است به آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر علاقه­مند باشد: «همبستگی بین اعتماد به نفس و موفقیت شغلی» یا «رابطۀ بین سطح درآمد و رضایت شغلی»

3- تعیین جامعه و انتخاب نمونه

تعیین جامعه در بیشتر موارد بر نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیم­پذیری، علاقۀ پژوهشگر و موجود بودن منابع، مبتنی است. جامعۀ مورد نظر ممکن است شهرک، شهر، استان، کشور، منطقۀ آموزشی، واحد نظامی یا زیرگروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروه­های قومی، مذهبی، سِنی و شغلی باشد. همچنین باید به انتخاب نمونه­ای از جامعه که معرف و نمایدنده واقعی آن باشد اقدام شود.

4- تنظیم پرسشنامه

بیشتر پرسشنامه حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازه­گیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی­های مورد نیاز، تهیه و تدوین می­شوند. دستورالعمل­هایی وجود دارد که رعایت آنها در تنظیم پرسشنامه الزامی است. این دستورالعمل­ها عبارتند از:

1)  سؤال­های پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشد. این سؤال­ها نباید به دشواری سؤالات مصاحبه باشند زیرا هنگام پاسخگویی به آنهاکسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.

2)  سؤال­های پرسشنامه را به صورت پاسخ بسته بنویسید و بهتر است تعداد سؤال­های پاسخ باز به حداقل ممکن برسد. امکان دارد پاسخ­هایی که به سؤال­های باز داده می­شوند، ناتمام و بی­ربط باشند. ناخوانایی و غلط­های املایی نیز بر مشکلات طبقه­بندی و تفسیر پاسخ­های باز می­افزایند.

3)  به صورت اضافی و به خاطر جلوگیری از اشتباه، از سؤال­های گزیده استفاده کنید. سؤال­های گزیده به پرسش­هایی گفته می­شوند که گروه معینی از پاسخ­دهندگان به آنها پاسخ می­دهند. برای مثال با مطرح کردن سؤالی دربارۀ وضعیت تأهل در پرسشنامه می­توان پاسخ­دهندگان متأهل را شناسایی کرد و سپس پرسش­های مربوط به فرزند یا فرزندان و همسر را برای آنها مطرح کرد. هر سؤال گزیده به راهنمایی خاص خود نیاز دارد.

4)  سؤال­های مربوط به گذشته را در یک محدودۀ زمانی مشخص مطرح کنید. در صورتی که قصد دارید دربارۀ رفتار گذشته افراد، اطلاعاتی کسب کنید، زمان مورد نظر را مشخص کنید. برای مثال این سؤال که «چند بار مرتکب تخلفات راهنمایی و رانندگی شده­اید؟» بسیار مبهم است. عدم وجود محدودۀ زمانی مشخص در چنین سؤالاتی موجب می­شود که افراد، پاسخ­های خود را به زمان­های متفاوتی نسبت دهند. لذا اطلاعات به دست آمده در بهترین حالت فاقد انسجام و در بدترین شرایط به قدری مبهم­اند که نمی­توان بر اساس آنها دست به تحلیل زد. محدوده­های زمانی که در چنین سؤالاتی به کار می­روند، عبارتند از: «در پنج سال گذشته»، «در سال گذشته»، «در ماه گذشته»، و یا اینکه اساساً سؤال کرد «چه موقع؟».برای اندازه­گیری تعداد دفعاتی که رفتار اتفاق افتاده است، اغلب محدودۀ زمانی کوتاه مناسب­تر است، زیرا پاسخ­دهندگان نمی­توانند وقوع رفتارهای خود را در زمان­های طولانی به یاد آورند. از طرف دیگر، رفتارهایی که وقوع آنها مستمر نیست، به طور کلی محدودۀ زمانی طولانی­تری دارند. به این ترتیب، پرسش در مورد تعدا دفعات مطالعۀ دانشجویان برای آمادگی شرکت در امتحان در محدودۀ زمانی کوتاه­تری قرار می­گیرد. در عوض، پرسش دربارۀ عدم موفقیت در امتحان –چنانچه صورت گرفته باشد- باید در طول زمان بلندتری مطرح شود.

5)  برای سؤال­های حساس، چارچوب مناسبی فراهم سازید.گاهی اوقات پرسش­هایی مطرح می­شوند که ممکن است مغایر عقیده، باور، نگرش یا مکاتب فکری پاسخ­دهنده باشند. طرح این­گونه سؤال­ها، بدون مقدمه و توضیح مناسب، می­تواند مخالفت پاسخ­دهندگان را برانگیزد. در چنین شرایطی پژوهشگر باید مسائل و مشکلات احتمالی را پیش­بینی کند و به حل آنها بپردازد. برای روشن شدن این مطلب به مثال زیر توجه کنید:

 

 
 

«معتاد انگل جامعه است؟» با این گفته موافق یا مخالف هستید؟

                                الف) موافق                       ب) مخالف

 

 

 

 

 

 

 

چنانچه بدون طرح مقدمه، سؤال بالا را مطرح کنید امکان دارد که با مخالفت پاسخ­دهندگان و امتناع آنان از پُر کردن و حتی نوشتن ناسزا و توهین در ذیل پرسشنامه، روبه­رو شوید. در حالی که وقتی سؤال را در چارچوب مناسب آن طرح کنید، برای همه قابل­قبول می­شود. توضیح دربارۀ اینکه چرا چنین سؤالی پرسیده می­شود و گنجاندن نکات مثبت و منفی، پاسخ­دهنده را مطمئن خواهد ساخت که پژوهشگر درصدد یافتن علل گرایش افراد به اعتیاد است. چنین توصیفی به این شرح است:

 

 
 

در اینجا قصد ما این است که بدانیم شما دربارۀ رابطه میانِ فرد معتاد و جامعه چه نظری دارید. در این پرسشنامه بر مبنای نظر مردم نسبت به این پدیده عقاید متنوعی- اعم از مثبت و منفی- ذکر شده­اند. هدف این پرسشنامه کسب اطلاعاتی دربارۀ موافقت و یا مخالفت شما با عقاید مطرح شده است.

عده­ای عقیده دارند که معتاد بیمار است و باید به او کمک کرد تا بهبودی خود را به دست آورد. شما با این گفته موافقید یا مخالف؟

                               الف) موافق                       ب) مخالف

عده­ای معتقدند که معتاد، انگل جامعه است. شما با این عقیده موافقید یا مخالف؟

                               الف) موافق                       ب) مخالف

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6)  تعدادی از سؤال­های پرسشنامه را به ویژگی­های جمعیتی و فردی[1] اختصاص دهید.این نوع سؤالها که بر مشخصات فردی تأکید دارند، در غالب پرسشنامه­ها مطرح می­شوند. این پرسش­ها از مواردی به این شرح تشکیل شده­اند: جنس، سن، وضعیت ازدواج، قوم و نژاد، تحصیلات، شغل، درآمد و گاهی اوقات مذهب، نوع مالکیت محل مسکونی، ترکیب خانوادگی. پیشنهاد می­شود که علاوه بر سؤال­هایی دربارۀ ویژگی­های عمومی، چارچوب استانداردی نیز به کار رود تا بتوان به دقت بین نتایج پژوهش به مقایسه دست زد. البته باید توجه داشت که این امر همیشه امکان­پذیر نیست، زیرا برخی از پژوهشگران به اطلاعات مفصل­تری دربارۀ نکات جمعیتی نیاز دارند و به اطلاعاتی که به چارچوبی استاندارد محدود شده­اند، قناعت نمی­کنند. برای مثال، چنانچه بخواهیم به طور کلی به سابقۀ قومی اشاره کنیم، ممکن است شش گروه قومی زیر کفایت کنند:

 

 
 

شما به چه گروهی تعلق دارید؟

1. سفید                               2. سیاه                          3. آسیای-آمریکایی

4. سرخ­پوست آمریکایی           5. مکزیکی-آمریکایی         6. گروه­های دیگر

 

 

 

 

 

 

 

اما در صورتی که پژوهشگر بخواهد به طور مفصل به بررسی تأثیر نژاد توجه کند، باید به جزئیات بپردازد. در مثال زیر به 22 مورد اشاره شده است. گاهی اوقات می­توان فهرست مفصل­تری را هم تهیه کرد.

 

 
 

اصل و منشأ شما چیست؟

1. سرخ­پوست آمریکایی        2. آمریکایی مرکزی یا جنوبی         3. چیکانو

4. چینی                            5. کوبایی                                6. انگلیسی

7. فرانسوی                        8. آلمانی                                 9. ایرلندی

10. ایتالیایی                       11. ژاپنی                                12. کره­ای

13. مکزیکی                      14. مکزیکی-آمریکایی                15. سیاه پوست

16. لهستانی                      17. پورتوریکویی                       18. روسی

19. آسیایی                       20. اسپانیولی                            21. موارد دیگر

22. نمی­دانم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7)  سؤال­های پرسشنامه باید یکی از جنبه­های هدف یا فرضیۀ صورت­بندی شده را اندازه­گیری کند. ممکن است تا کنون پرسشنامه­های زیادی را ملاحظه کرده باشید که با شتاب و عجله تهیه و تنظیم شده­اند و از نظر اندازه­گیری هیچ­گونه هدفی را دنبال نمی­کنند. این­گونه پرسشنامه­ها نه تنها موجب کسب اطلاعات مورد نیاز نمی­شوند، بلکه ممکن است در پاسخ­دهنده نگرشی منفی در مورد پرسشنامه به وجود آورند. به منظور تهیه و تنظیم پرسشنامه­ای مفید و مناسب، باید هر یک از سؤال­های پرسشنامه، هدفی را اندازه­گیری کند. به عبارت دیگر، سؤال­ها باید به شیوه­ای تهیه و تنظیم شوند که به کمک آنها بتوان اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن به سؤال­های تحقیقی یا آزمون فرضیه­های صورت­بندی شده، جمع­آوری کرد.

8)  سؤال­های پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش و خصوصیات جامعه­ای که پرسشنامه در آن اجرا می­شود، تعیین کنید.نظم و ترتیبی که سؤال­های پرسشنامه بر اساس آن طرح می­شود متفاوت است، ولی در اینکه جای هر سؤال کجا باید باشد، اتفاق نظری وجود ندارد. بعضی ترجیح می­دهند که نکات مربوط به ویژگی­های فردی و خانوادگی در آغاز پرسشنامه قرار گیرند و سؤال­های حساس در آخر آن آورده شوند. در حالی که برخی دیگر عکس این عمل را ترجیح می­دهند. در واقع این پژوهشگر است که باید با توجه به بینشی که در مورد موضوع و جامعۀ پژوهشی خود دارد، جای هر سؤال یا نظم و ترتیب سؤال­ها را تعیین کند. چنانچه موضوع اهمیت قابل توجهی داشته باشد و از حساسیت ویژه­ای برخوردار باشد، بهترین شیوه این است که پرسش­های مربوط به موضوع اصلی را در ابتدا بیاوریم تا بالاترین نسبت پاسخ­دهی را به دست آوریم. چنانچه موضوع از حساسیت خاصی برخوردار نباشد، بهتر است پرسشنامه را با سؤال­های مربوط به ویژگی­های فردی، خانوادگی و اقتصادی آغاز کنیم تا با جلب توجه پاسخ­دهنده به آنها بهتر بتوانیم در پایان به پرسش­های حساس­تر بپردازیم.

9)  صفحۀ اول پرسشنامه را به نحوۀ پاسخ­گویی به سؤال­ها اختصاص دهید. در این صفحه ذکر کنید که پرسشنامۀ مورد بحث چند قسمت را دربرمی­گیرد و خصوصیات هر قسمت را شرح دهید. از پاسخ­دهندگان بخواهید که پاسخ مناسب را با چه نوع علامتی مشخص کنند: کشیدن علامت یا دایره، پر کردن مربع مربوطه و...

5- بررسی مقدماتی پرسشنامه

لازم است پیش­نویس پرسشنامه را قبل از اینکه به صورت نهایی تهیه و تنظیم شود، چندین بار و از 
دیدگاه­های مختلف بررسی شود. دیلمن[2] (1978) پیشنهاد می­کند که پرسشنامه را قبل از اجرا، به صورت آزمایشی برای سه گروه به شرح زیر اجرا کنید:

الف) گروهی از افراد جامعه­ای که قصد دارید یافته­های پژوهش را به آنها تعمیم دهید یا به توصیف و تفسیر آنها بپردازید.

ب) صاحب­نظران و متخصصانی که در تهیه و تنظیم پرسشنامه تبحر و تجربه دارند.

ج) کسانی که نتایج بررسی به وسیلۀ آنان مورد استفاده قرار می­گیرد، مانند نهادهای اجرایی و مدیران سازمان­ها. از این عده درخواست کنید که اهمیت کاربردی اطلاعات جمع­آوری شده به وسیلۀ پرسشنامۀ مورد بحث را تعیین کنند.

با توجه به اطلاعات کسب شده از گروه­های فوق، پرسش­های نارسا و توضیحات گمراه­کننده را تشخیص دهید و در صورت لزوم به حذف یا اضافه کردن سؤال­ها، جابه­جایی قسمت­ها و اجزای پرسشنامه، اقدام کنید. برای اجرای این کار پیشنهاد می­شود که ابتدا درصد پاسخ را برای هر سؤال محاسبه کنید. چنانچه درصد جواب­های به دست آمده کمتر از 75 درصدِ اندازۀ نمونه باشد، احتمال دارد که پرسشنامه به تغییرات زیادی احتیاج داشته باشد. مرحلۀ بعد، مطالعۀ اظهارنظرهای اعضای نمونه دربارۀ پرسشنامه است. این نظرها غالباً پیشنهادها و اطلاعات ویژه­ای را دربارۀ چگونگی بهبود پرسشنامه مطرح می­کنند. پس از این مرحله، پاسخ­ها یک به یک بررسی می­شوند. چنانچه اکثر اعضای نمونه سؤالی را پاسخ نداده یا به صورتی پاسخ داده باشند که انتظار آن را نداشته­اید، امکان دارد پاسخ­دهندگان آن را بد تفسیر کرده باشند.

پس از این مرحله، نسبت پاسخ­دهی به پرسش­ها تعیین می­شود و این میزان با کل پاسخ­دهندگان مقایسه 
می­شود. افرادی که به دلایل گوناگون از مشارکت در تحقیق خودداری کرده­اند از نمونه حذف می­شوند تا نمونۀ مورد نظر تصحیح شود. دیلمن با مطالعه 48 زمینه­یابی، حداکثر پاسخ­دهی را 95%، حداقل را 50% و میانگین را 74% اعلام کرده است. سرانجام با کُدگذاری سؤال­های پرسشنامه، اطلاعات لازم ربای تجزیه و تحلیل کامپیوتری فراهم می­شود.

6- طرح پرسشنامه

پرسشنامه و نامۀ پیوست آن، منبع اصلی اطلاعاتی است که پاسخ­دهندگان به آن مراجعه می­کنند و سرانجام تصمیم می­گیرند که به سؤال­های آن پاسخ دهند یا خیر. توصیه­های زیر که بر اساس تجربه و تحقیق به دست آمده­اند، در تهیه و تنظیم پرسشنامه به شما کمک می­کنند.

  1. پرسشنامه را جذاب کنید، برای رسیدن به این هدف پرسشنامه را چاپ کنید.
  2. صفحه­های پرسشنامه را شماره­بندی کنید.
  3. سؤال­های پرسشنامه را تا حد امکان به شکل ساده تهیه کنید، به نحوی که پاسخ­گویی به آنها آسان شود.
  4. در ابتدا و انتهای پرسشنامه نام، نام­خانوادگی و آدرسی را که پرسشنامه پس از اتمام باید به انجا فرستاده شود ذکر کنید.
  5. نحوۀ پاسخ­گویی به سؤال­ها را خیلی ساده و با حروف دُرشت ذکر کنید.
  6. درابتدای هر نوع سؤال، یک مثال مطرح کنید و نحوۀ پاسخ­گویی به ان را مشخص کنید.
  7. سؤال­های پرسشنامه را بر اساس نظمی منطقی (موضوعی، توالی زمانی، شکل سؤال­ها) مرتب کنید.
  8. در ابتدای پرسشنامه سؤال­هایی را مطرح کنید که جالب هستند و در عین حال مخاطراتی برای 
    پاسخ­دهنده به همراه ندارند.
  9. در پرسشنامه­هایی که خیلی طولانی هستند، سؤال­های مهم را در آخر پرسشنامه قرار ندهید.
  10. از به کار بردن کلمه­هایی که پاسخ­دهندگان نسبت به آنها حساس هستند، خودداری کنید. به عنوان مثال از کلمه­هایی که پاسخ­دهنده با مشاهده آنها احساس شرمندگی می­کند، (مثل پرسشنامه مخصوص معتادان، بزهکاران، زندانیان یا دانش­آموزان متقلب) استفاده نکنید.
  11. در هر سؤال، اطلاعات را به صورت کامل بیان کنید، به نحوی که سؤال برای پاسخ­دهنده معنادار باشد. درجۀ پاسخ­گویی به سؤال­هایی که جالب و به اندازۀ کافی روشن باشد، زیادتر است.
  12. طول پرسشنامه بر دقت پاسخ­گویی تأثیر دارد. بنابراین در صورت امکان پرسشنامه را مختصر کنید. به عبارت دیگر در پرسشنامه­ها فقط سؤال­هایی را مطرح کنید که در جهت رسیدن به هدف­های پژوهش هستند.

7- اجرای پرسشنامه

پس از تهیه و تدوین پرسشنامه، نخستین مرحله در گردآوری اطلاعات، تعیین چگونگی توزیع و جمع­آوری آن است. برای این کار دو روش متداول است: 1) تحویل پرسشنامه­ها به پاسخ­دهندگان به صورت مستقیم، 2) پُست کردن پرسشنامه­ها. چنانچه پاسخ­دهندگان نزدیک به یکدیگر زندگی می­کنند، به نظر می­رسد که تحویل پرسشنامه به صورت مستقیم سریع­تر و ارزان­تر باشد. لیکن در شرایطی که پاسخ­دهندگان در یک منطقۀ وسیع جغرافیایی پراکنده باشند، بررسی به صورت پُست بسیار مؤثرتر است.

مشکل اساسی زمینه­یابی پرسشنامه­ای، دریافت درصدی از پاسخ­هاست که بر اساس آن بتوان به نتیجه­گیری دقیق و قابل قبولی دست یافت. تجربه نشان داده است که مهمترین عامل مؤثر در تعیین جواب­ها یا دریافت پاسخ­ها، توضیحی است که همراه پرسشنامه به پاسخ­دهندگان داده یا برای آنها ارسال می­شود. این توضیح که یا توسط پژوهشگر در حین تحویل پرسشنامه داده می­شود، یا در صفحۀ اول پرسشنامه نوشته می­شود، یا در نامه­ای جداگانه همراه با پرسشنامه پست می­شود، قبل از هر چیز باید موضوع پژوهشی را توضیح دهد. البته گاهی اوقات ضروری به نظر می­رسد که موضوع مورد پژوهش تا حدی مبهم معرفی شود تا موجب کاهش احتمال ابراز هر نوع جهت­گیری شود. نکتۀ بسیار مهم در این نامه – صرف نظر از جزئیات آن – تأکید بر اهمیت نتایج پژوهش برای علم، جامعه و یا حتی فرد پاسخ­دهنده است. سرانجام مقدمه یا نامۀ ارسالی باید با درخواست مشارکت خاتمه یابد.

شیوۀ دیگر تشویق افراد موردنظر به مشارکت در پژوهش، ایجاد انگیزۀ معقول است. بعضی از پژوهشگران به عنوان قدردانی به خاطر تکمیل پرسشنامه، هدیۀ کوچکی نظیر خودکار، جاکلیدی یا مقداری پول به پاسخ­دهنده می­دهند. با وجود اینکه اغلب افراد پذیرای چنین هدیه­هایی نیستند، ولی تجربه نشان داده است که این­گونه هدایا موجب برانگیختن حس مسئولیت می­شود و نسبت تکمیل پرسشنامه را بالا می­برد. روش دیگر این است که پاداش و هدیه را پس از بازگرداندن پرسشنامه بدهیم. گاهی اوقات ناشران به خاطر پُر کردن پرسشنامه به دانشجویان، کتاب مجانی هدیه می­دهند. دادن بلیت سینما، تئاتر و کارت خرید می­تواند به افزایش بازگرداندن پرسشنامه­ها کمک کند. از جمله شیوه­های متداول تشویق، قول فرستادن یک نسخه از نتایج تحقیق برای پاسخ­دهنده است.

در پژوهش­هایی که با پرسشنامه انجام می­شوند به علت وجود محدودیت تماس بین پژوهشگر و 
پاسخ­دهندگان، باید سعی شود تا با برقراری تماس­های بیشتر، افراد را به تکمیل پرسشنامه ترغیب کرد. هنگامی که پرسشنامه­ها در زمان­های منظم و با برنامه در بین اعضای سازمان­ها و یا دانشجویان توزیع 
می­شود، نسبت پاسخ­دهی به آنها بالا می­رود. چنانچه اجرای پرسشنامه بین گروه­ها میسر نباشد، تماس­های شخصی، تلفنی یا پیگیری­های مکرر به وسیله نامه پستی، برای بالا بردن نسبت پاسخ­دهی ضروری است. تماس­های یادآوری باید همراه با تحویل نسخه­های اضافی پرسشنامه باشد تا چنانچه پرسشنامه­های قبلی گم شده یا مورد بی­اعتنایی قرار گرفته باشند، نسخه­های جدید جایگزین آنها شوند. تصمیم­گیری دربارۀ نوع و دفعات پیگیری به هزینۀ پیگیری بستگی دارد.

محاسن پرسشنامه

1-    از طریق پرسشنامه اطلاعات وسیع و حجیمی با سرعت زیاد گردآوری می­شود.

2-    به زمان کمتری برای پاسخگویی و تکمیل نیاز دارد.

3-    هزینۀ آن نسبتاً پایین است.

4-    افراد زیادتری را می­توان مورد پرسش قرار داد.

5-    امکان تبدیل داده­­ها به کمیّت، تجزیه و تحلیل و سنجش همبستگی گوناگون بین آنها فراهم است.

معایب پرسشنامه

1-    این روش برای مطالعات عمیق و ریشه­یابی­ها در موارد خاص کارآمد نیست.

2-    احتمال بازنگشتن پرسشنامه به ویژه پرسشنامه­هایی که با پست ارسال می­شود، زیاد است.

3-    احتمال عدم درک مفاهیم و محتوای سؤالات پرسشنامه و بروز ابهام برای پاسخگو وجود دارد.

4-    به دلیل گسترده بودن عرصه عملیاتی پرسشگری و درگیر بودن افراد زیاد در رده­ها و سطوح مختلف، امکان بروز خطا و اشتباه وجود دارد که باعث کاهش درجۀ اعتبار و اعتماد این روش می­شود

چگونه یک دفاع موفق و کامل از پایان نامه داشته باشیم


سوالی که دغدغه همه دانشجویان تحصیلات تکمیلی در روزهای واپسین نگارش پایان نامه است

چگونه یک دفاع موفق و کامل از پایان نامه داشت باشیم؟

آیا ممکن است شیوه ارائه تاثیر در نمره دفاع  و داوری داشته باشد؟ 

دوستان عزیزم

جلسه دفاع میتواند خوب برگزار شود ! اینکه در برگزاری مناسب آن چه قدر سهیم هستید و نقش دارید واقعا صد در صد نیست. توکل به خدا کنید به اندازه ای که می توانید تلاشتان را بکنید و کار درست را انجام دهید بقیه اش را بسپارید به خدا. چراکه خوش خلقی و بد خلقی داوری دست شما نیست. گاهی اوقات به اصطلاح شانس می اورید و همه چی حتی آسمان و هوا نیز دل انگیز می شود !

 

توصیه های من

من خودم حقیقتا از دسته ای نیستم که روز دفاع از پایان نامه کل اقوام و آشنایان و افرادی که ربطی به این رشته ندارند رو دعوت کنم، برخی این کار رو میکنند چراکه این روز برای آنها خیلی بزرگ است در حالی که برای من خیلی بزرگ نیست فقط بزرگ است نه به اندازه ای که منتظر باشم بعد از جلسه اگر موفق عمل کردم یک حلقه گل بر گردنم بیفتد.

اینکه زمان و فضایی را خیلی بزرگ کنید، قرار گرفتن در آن فضا و زمان ممکن است برایتان استرس آفرین باشد.  پس اگر خودتان را خوب می شناسید که نمی توانید با حجم زیادی از پارامتر های محیطی روبرو شوید بهتر است از شدت آنها بکاهید. جلسه ای آرام و بدون هیاهو! 

 

  • داوران را درگیر توضیحات کنید، آنها نباید خسته شوند ( تکنیک لازم  داره در قسمت بعدی توضیح میدم)
  • سرزنده و با روح باشید 
  •  صدایی تاثیر گذار، قوی  و رسا داشته باشید. آروم صحبت نکنید 
  • از کارهایی که باعث پرت کردن حواس حاضرین می شود جلوگیری کنید
  • تمرین واقعی داشته باشید
  • مناسبترین پوشش ممکن (ساده، تمیز و اتو شده)  را داشته باشید
  • حرف های تکراری را حذف کنید
  • چند مرحله ای صحبت کنید ( با میزان هیجانی که به موضوع می دهید به شنونده القا کنید که بخش جدیدی شروع شده . این نیز قدری نیاز به توضیح دارد در قسمت بعدی)
  • از یک هفته قبل مراقب سلامتی تان باشید ( همیشه هستید اما  آن هفته بیشتر) و برنامه غذایی مناسبی رو داشته باشید
  • شب قبل از دفاع استراحت کنید. 
  • ساعت ارائه را قبل از 10 صبح نگذارید
  • پذیرایی را به دیگران واگذار کنید
  • به کسی در آن روز و روز قبلش و بعدش (ممکنه جلسه به فردا موکول بشه) قول ندهید و قرار ملاقات ها را حوالی آن روز کاملا کنسل کنید
  • لوازم را بیاورید و روز قبل در محل ارائه قرار دهید. مثل پوینتر لیزری و یا چوب دستی اشاره اگر لازم دارید
  • محل ارائه را روز قبل بررسی کنید. نور، وسایل مورد نیاز و چگونگی کار با لوازمی مثل پروژکتور
  • از ارائه و اسلایدها، نسخه بک آپ تهیه کنید، روی فلش مموری و سی دی بطور جداگانه
  • نوع قرار گیری تان در هنگام ارائه بسیار مهم است، هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه! 
  • تعداد اسلاید ها مناسب باشد طوری که بتونید در تایم مورد نظر به راحتی و بدون عجله ارائه بدید البته کلی بحث دار

 

داوران را درگیر توضیحات کنید.

نه تنها داوران، هر فردی را شامل می شود! اگر در طی مدت طولانی تنها متکلم باشید و داده پراکنی کنید، زمان زیادی نخواهید توانست مخاطب خود را با همه تمرکز، متوجه خود نگه دارید. به عنوان مثال، دست زیر چانه زدن در هنگام گوش دادن توسط داوران یکی از مصادیقی هست که می توانید متوجه شوید که مسیر اشتباه را در پیش گرفته اید. چاره چیست؟ آیا باید دیگران هم صحبت کنند؟ خیر.  بایستی بخشی از کار را با سوال شروع کنید. به عنوان مثال، " ما در ابتدای پروژه، سوالمان این بود که چرا سلول a پس از در معرض قرار گرفتن دز b از داروی c دچار تخریب سلولی می شود و همانطوری که شما هم کاملا می دانید این نتیجه طبیعی نیست..." کمی مکث هم همراه آن کنید... داور یا به این نتیجه منطقی واقف است یا واقف نیست. در هر دو حالت به حرف شما می اندیشد و فرصت می دهید ذهن او به تکاپو برای همراهی با متن سخن شما بیفتد. بعد از مکث، "سرانجام آقای دکتر جابز استاد مشاور من این پیشنهاد را دادند که رفتار این سلول را در دز کمتر دارو بررسی کنیم و من بعد از مدتی تلاش برای انجام صحیح آزمایش سرانجام به نتیجه خوبی رسیدم. ..."  یعنی مدام سوال و چالش ها را مطرح کنید و خودتان جواب بدهید تا ذهن شنونده درگیر شود. مطمئن باشید  با این روش خسته نمی شود. فراموش نکنید، خستگی داور نتیجه خوبی ندارد! در طی صحبت، با آوردن نام افراد قدری فضای جلسه را عوض کنید و مراتب قدردانی خود را از راهنمایی هایشان در میان صحبت ها نشان دهید.

 

اصل ساده فراموش شده!

اگر موفقیت شما نتیجه کار تیمی بوده، بد نیست کمی از موفقیت کسب کرده و اعتبار را با افرادی که حق دارند (اساتیدتان) هم سهیم شوید و همه اعتبار و همه چیز های خوب را برای خود نخواهید! اگر از همین الان  این اصل ساده را یاد نگیرید، هیچ وقت یاد نخواهید گرفت! البته پیامی هم به اساتید محترم از طرف اینجانب: در پایان نامه ای که استاد راهنمای آن هستید، شما بزرگترین نقش را دارید و آن همان راهنمایی دانشجو است. به عبارتی بیشترین اعتبار را شما کسب کرده اید. پس سعی کنید در جلسه دفاع، با اعتباری که به دانشجوی خودتان می دهید، لذت انجام موفقیت آمیز اولین کار علمی دوران زندگی اش را به او بدهید. انجام این کار توسط آنانی که از لبه علم گذشته و آنسوی علم را دیده اند، به تجربه ثابت کرده هیچ چیز از فردی که دهنده اعتبار است نه تنها کم نمی کند بلکه به اعتبار او نیز می افزاید. 

 

چند مرحله ای صحبت کنید.

حتما کتاب داستان خوانده اید. کتاب دارای چند فصل است و در برخی از فصل ها به اوج می رسد و در برخی از فصل ها از شدت هیجان کم می شود. شما نیز بایستی فراز و نشیب هایی به صحبت ها و لحن خود بدهید. در دقیقه 12 ام از ارائه خود ناگهان نوع لحن را عوض کنید و جدی تر، وارد مباحث دقیق و اصل مطلب و کاری که کرده اید شوید. کاری کنید که کسی خسته نشود. کاری کنید که تغییرات لحن و اسلایدهای شما ناگهانی باشد و اینطوری متوجه فاز و مرحله جدید شوند. با اینکار شما زمان جلسه را به دست گرفتید، به نوعی که وقتی ارائه شما تمام شود فرصت سوال پرسیدن از شما با انرژی کافی فراهم خواهد بود!

از سوال نترسید! اگر بخواهید با زیرکی، وقت را با ارائه سنگین و خسته کننده خود بگیرید تا وقت سوال کردن از شما کمتر شود، نتیجه بر عکس خواهید گرفت و خواهید دید سوال هایی که از شما پرسیده می شود، سخت تر و خسته کننده تر خواهد شد. انگار مغز انسان تقلید می کند. هر آنچه در 30 -45 دقیقه ارائه دیده است را عینا با رفتار مشابه پاسخ می دهد. 

 

هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه!

این را تنها به جهت موضوع بی احترامی به داوران عرض نکردم، بلکه بیشتر به این خاطر که وقتی شما تمرکزتان را از لپ تاپ و نگاه کردن به حضار، به محل سومی (صفحه نمایش پروژکتور) معطوف کنید، به مراتب کنترل کمتری به جلسه و اوضاع خواهید داشت. البته حفظ احترام بر شما واجب است و ربطی به جلسه دفاع ندارد. ضمنا از ژست هایی که بیانگر دانش فوق العاده شما در آن زمینه تحقیقاتی است به شدت پرهیز کنید. مصادیق مختلفی دارد. یک مثال: در حال ارائه دستی را در جیب گذاشته و قدم زنان مباحث علمی را بیان کنید. خاطرم هست موردی بود که به همین دلیل داوران را عصبی کرده بود!

حتی اگر در هنگام سوال کردن به شما گفتند در اسلاید سوم وسط صفحه چه نوشته اید، هول نشوید! مجدد همان لپ تاپ و کامپیوتر را دنبال کنید و به صفحه پروژکتور نگاه نکنید. به جرات می توان گفت، نگاه کردن به صفحه پروژکتور و دنبال مطلب گشتن در آن، در حین پرسش و پاسخ، کار بسیار نادرستی است و کافیست مطلبی را در صفحه پروژکتور پیدا نکنید و تازه حضار بخواهند شما را راهنمایی کنند. این اتفاق به طرز باور نکردنی کبریت به انفجار کشیدن انبار تمرکز شما خواهد بود... پس تنها به دو مکان نگاه کنید: اول اساتید و حضار و دوم صفحه مانیتور روبرویتان!

 

نور جلسه

نور جلسه را طوری تنظیم نکنید که همه جا تاریک باشد و فقط نور لپ تاپ بر صورت شما بتابد و در تاریکی بدرخشید! روشن کردن چراغی در انتهای اتاق ارائه هیچ مشکلی ندارد. البته بایستی اسلاید ها را روز قبل در آن نور بطور امتحانی تست کنید که آیا از همه نقاط اتاق به خوبی دیده می شود یا خیر. پس زمینه و نور اسلاید های شما در ارائه مهم هست. هر نوع تم را برای نمایش انتخاب نکنید. 

 

پذیرایی را به دیگران واگذار کنید.

منظور این است که از خرید تا توزیع پذیرایی، خودتان را اصلا درگیر نکنید. خب، واضح است که اگر روزهای قبل در دفاع دوستانتان این لطف را برایشان کرده باشید، در این مورد مشکلی نخواهید داشت. فراموش نمی کنم، ماه رمضان سالها پیش بود، برای یکی از دوستان، الطاف در حدی بود که یک کمیته پذیرایی مهیا شد. موارد پذیرایی بسته بندی و توزیع شد تا بعد از افطار میل کنند! من هم در انیمیشن اسلایدهایش به او کمک می کردم! طفلی در طول تحصیلش کلی لطف کرده بود و در روز دفاع، کمتر کسی را می دیدی که نشسته باشد. یکی را می دیدم که برایش لپ تاپ آورده، یکی هم برایش خرید کرد، یکی اطلاعیه ها را نصب کرد... و البته گفته باشم... خودش ارائه داد!

در این میان ممکن است شما از آنهایی باشید که تا به حال برای دفاع کسی کمکی نکرده اید، حالا باید چه کار کنید!! راه حلش ساده است. از یکی از دوستان و یا بستگان نزدیک خود خواهش کنید، شاید یکی دلش برایتان سوخت و حاضر به کمک شد! در این هنگام مشکلی نیست و مجاز هستید (برخلاف توصیه در قسمت اول از وبلاگ تراپیپر) که یکی از جوان های همسن فامیل را برای این کار بگمارید. البته تاکید کنید بدون همراه! مهمانی نیست!

در نهایت اگر یک دوست با معرفت هم پیدا نشد، از یکی از کارمندان دانشگاه از روز قبل بخواهید به شما لطف کرده و در مقابل، شما نیز پاسخ محبتش را بدهید. پس هرگز خودتان را درگیر این کار نکنید!

 

چند نکته دیگر

از سوال نهراسید.

ببینید دوستان! داوران، پایان نامه شما را روزها قبل مطالعه کرده اند. سوالاتی را نوشته اند و در روز دفاع آمده اند تا پاسخ آنها را از شما بپرسند.

بنا را بگذارید فرد سوال کننده برای درک خودش از واقعیت سوال می پرسد و نه کم کردن نمره شما، غرض ورزی و یا خدای ناکرده خودنمایی مقابل بقیه! توجه داشته باشید، نوع نگرش شما و تصور شما از حقیقت پشت حوادث که چرا و به چه منظوری فلان سوال از من در حال پرسش است، تاثیر بسزایی در نتیجه و توانایی شما در کنترل جلسه دارد.

خوب به این واقعیت توجه کنید، حتی اگر تفکر سالمی پشت سوال نباشد، طرز رفتار و برخورد درست شما می تواند این ضربه را مانند ضربه گیر به حداقل  برساند. پس دنیا را از قبل برای خودتان تیره و تار نکنید که فلانی قرار است من را ضایع کند یا اینکه فلانی همیشه سوال های سخت و نفس گیر می پرسد، و از حرف هایی که ترس برانگیز باشد بپرهیزید.

آخرش قرار است چه شود؟ ببینید از اسم جلسه کاملا مشخص است، بایستی از خود دفاع کنید و قرار نیست چیزی نشنوید. بنابراین تلاش کنید که قدری از سوالات (نه همه سوالات) را به خوبی جواب دهید و بابت برخی دیگر اعلام ناتوانی تان را با سکوت و اینکه "نتوانستم روی این بخش کار کنم" نشان دهید. خاطرتان باشد نمره تان به خاطر اعتراف به ندانستن کم نخواهد شد. این را گفتم برای آنهایی که گلویشان خشک می شود و رنگشان با سوالات پی در پی می پرد و سرخ می شود. نمره زمانی کم خواهد شد که ندانید و بخواهید با جواب بی ربط جواب دهید. 

همیشه نگاه جدی داوران را به معنی شرایط سخت تصور نکنید. در جواب دادن هم اصلا نیازی نیست با سرعت عمل کنید. به عکس های داوران در تصویر نگاه کنید. به نظر من بیشتر در چهره هایشان تازگی مبحث موج می زند تا آماده شدن برای پرسیدن سوال های سخت!

 

جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست.

فراموش نکنید جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست. بایستی از کاری که کرده اید با توضیحات دقیق و مفصل دفاع کنید. این موضوع را خیلی از دانشجو های تحصیلات تکمیلی که همزمان تدریس هم می کنند، توجه نمی کنند! برخی اوقات آنقدر رفتار دانشجو زننده می شود و اگر احیانا مقالاتش در یک ژورنال خیلی مهم چاپ شده باشد دچار غرور می شود که استاد داور محترم چنین تصور می کند که آمده تا درس یاد بگیرد! البته در جلسه دفاع همه درس یاد می گیرند اما نه اینقدر نمایان و درشت! که شما در نقش استاد هستید. حتی در جلسات تدریس هم بایستی مراقب باشید که غرور نداشته باشید، فرق شما با دانشجوی شما در آن زمینه تحقیقاتی فقط به اندازه یک ترم است! بعد از اتمام ترم ممکن است دانشجوی شما در آن زمینه متبحر تر از خود شما شود. پس غرور بی جا نداشته باشید . با اندک مطلبی که یاد می گیریم فراموش می کنیم که مانده است تا بزرگ شویم، بگذریم... مصادیق غرور و بی احترامی به حضار خیلی زیاد و گوناگون است. حس بد منتقل نکنید.

 

موضوعاتی که در کنترل شما نیست.

مواردی مثل قطعی برق، افتادن صفحه پروژکتور، خاموش شدن ناگهانی پروژکتور و... به هیچ عنوان نقصی را متوجه شما نمی کند. در این مواقع، خونسردی خودتان را حفظ کنید. خیلی خونسرد در محل ارائه تان پشت کامپیوتر بایستید و اجازه دهید دوستانتان رفع مشکل کنند. البته اگر کامپیوترتان ویروسی باشد و ناگهان وسط کار هنگ کند، نقص متوجه شماست. گفته باشم